Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905

Ny fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904 sy 1905 teto Madagasikara dia fikomiana tany amin' ny ilany atsimo-atsinanan' i Madagasikara (faritra Atsimo Atsinanana sy Anosy ankehitriny) izay nanomboka tamin' ny 17 Nôvambra 1904 sy nifarana tamin' ny 30 Aogositra 1905. Ny anton' izany fitroarana izany ny tsy firaharahan' ny Frantsay ny kolontsaina malagasy, ny famonoana tsy misy fitsarana nataon' ny mpitantana frantsay, ny hetra mavesatra, ary ny asa an-terivozona. Ny ankabeazan' ny Prôtestanta malagasy dia anohana ny fikomiana, fa ny Katôlika malagasy amln' ny ankapobeny kosa dia nanohitra izany. Noho izany antony izany dia betsaka ny fiangonana katôlika nodoran' ny mpikomy.

Fizotry ny tantara

Nanomboka tamin' ny 17 Nôvambra 1904 izany, rehefa maty notsatohan' ny andiana mpikomy malagasy tao an-tranony tao amin' ny tanàna kely Marotsipanga ny serzà Vinay, lehiben' ny toby miaramila tao Amparihy (any amin' ny Distrikan' i Vangaindrano ankehitriny). Anisan' ireo namono ny lehibem-poko antsoina hoe Mahafiry sy ny zanany roa lahy Imoza sy i Fandrana. Raha nilaza ny vaovao momba ilay vono olona i Mahafiry ny 19 Nôvambra, dia nandresy lahatra ny mponina tao Amparihy mba hiaraka aminy amin' ny fikomiana hanoherana ny fitondrana frantsay eto Madagasikara. Ny fanapahan-kevitry ny miaramila mpikomy tamin' io fotoana io dia noraisin' ny kapôraly malagasy roa, dia i Kotavy sy i Tsimanindry. Loza ho an' ny Frantsay ny fanafihana frantsay nataon' ny lietinà Baguet taorian' izay, satria voatosika ny fanafihana nataon' ny Frantsay tao Amparihy ary voavonoo i Baguet. Ny fahombiazan' i Kotavy tamin' ny ady tao Amparihy dia nanova azy, saika ho tao anatin' ny indray andro, ho miaramila frantsay mpitsoaka an-daharana lasa mpitarika revôlisiônera nikendry ny hanongana ny fanjakazakan' ny Frantsay teto Madagasikara.

Resy ny Frantsay tao Amparihy, dia niitatra hatrany Midony, Ranotsara, Befotaka ary Begogo ny fikomiana. Tany Begogo dia namono andiana miaramila frantsay ny mpikomy. Tamin' ny faran' ny volana Nôvambra dia tonga tany amin' ny Distrikan' i Vondrozo sy tao amin' ny toby miaramila frantsay ao Bemahala ny mpikomy. Tamin' ny 2 Desambra dia zara raha voatosika ny fanafihan' ny mpikomy an' i Vatanato rehefa tonga ny mpanampy ny miaramila frantsay. Na izany aza dia azon' ny mpikomy i Ranomafana (2 Desambra), i Isaka (3 Desambra), i Esira (3 Desambra), i Itapert (4 Desambra), i Fort Dauphin (4 Desambra), ary i Menambaro (6 Desambra). Ny fandrosoan' ny mpikomy dia nanjakan' ny fandrobana tamin' ny toerana rehetra nandalovany.

Tsy naharitra anefa ny fandresen' ny mpikomy. Tamin' ny 23 Nôvambra dia nisy andian-tafika notarihin' ny kapiteny Quinque, tamim-basy liisa 100 nalefa avy any Vangaindrano ho any Begogo sy Ranotsara. Tamin'ny 2 Desambra dia resin' ny tafik' i Quinque ny mpikomy tao Ambiliony ary azony avy eo i Ranotsara sy i Begogo. Avy any Ranotsara dia nandroso tao Ihosy ny tafik' i Quinque, izay namono sivily 18. Niezaka nanaraka ireo fandresena ireo ny Frantsay tamin' ny fiezahany handresy ny tafik' i Kotavy tao Iobomary, saingy tsy nahomby izany, ka voatosik' i Kotavy ny fanafihana rehetra ary mbola nifehy an' ilay tanàna kely izy hatramin' ny Marsa 1905. Na izany aza, noho ny fihenan' ny harena ho enti-manana dia voatery nihemotra tany amin' ny toerana ahafaha-miaro tena tsara kokoa i Kotavy, ary ny 15 Marsa dia nihemotra nankany Papanga, any avaratra-andrefan' i Ranotsara, ny miaramilany. Tamin' ny farany dia voatery nandao an' i Papanga ihany koa i Kotavy izay niafina tany amin' ny alan' i Farahigelahy, any avaratra-andrefan' Amparihy. Taorian' ny nambaràn' ny iray tamin' ny mpomba azy voasambotra tamin' ny Frantsay tamin' ny 19 Aogositra, dia voasambotra ihany koa i Kotavy tamin' ny 30 Aogositra tao Sandravinany. Taorian' ny nahazoana an' i Kotavy dia nilavo lefona haingana ny mpitarika mpikomy hafa, ka izany no namarana ilay fikomiana. Novonoina tamin' ny 5 Septambra i Kotavy. Na dia teo aza ny fikomiana hafa tamin' ny taona 1947 dia mbola teo ambany fahefan' ny Frantsay i Madagasikara hatramin' ny taona 1960.

Boky nanovozan-kevitra

• Mutibwa, Phares M. (1980). "Resistance to Colonialism: The Revolt of 1904—5 in South-East Madagascar". Transafrican Journal of History. 9 (1/2): 134–152..

• Kent, Raymond K. (2007). The many faces of an anti-colonial revolt: Madagascar's long journey into 1947. Foundation for Malagasy Studies. p. 71.