Wikipedia:Lakolosy

1- Teny sy Tantaran'ny Lakolosy hanova

Ambetin-dresaka ny lakolosy tato ho ato. Hiarahantsika mandalina amin’ity lahatsoratra ity ny tantarany sy ny dikany ary ny antom-pisiany, ny ilàna azy.


Ny teny frantsay hoe « campanologie » no teny tokana mandravona ny resaka rehetra manodidina ny lakolosy. Ireo mpanangona lakolosy kosa dia lazaina hoe « campanophiles ». Tsy vao izao noho izany no nisy ny manao ho anton-draharaha ny fanangonana lakolosy matoa tafiditra any anaty rakibolana ny hoe « mpanangona lakolosy : campanophiles». Araka ny fanadihadiana natao ara-tantara dia tamin’ny nanombohan’ny olona nahay nandoro tanimanga no nisian’ny lakolosy voalohany. Tany Azia no nisy lakolosy namboarina voalohany, 4000 taona talohan’i Kristy, tamin’ny antsoina hoe vanimpotoan’ny Varahina. Hita voarakitra antsoratra amin’ny boky ôfisialin’ireo Mpanjaka sinoa fa izany amperora atao hoe Jaune Huangdi izany dia nampanao lakolosy miisa 12 tamin’ny taona 2260 talohan’i Kristy. Mbola tsy simba fa mbola azo ampiasaina tsara mandraka ankehitriny ireo lakolosy ireo, kanefa efa mahatratra 4284 taona mahery izy ireo amin’izao. Aseho ao amin’ny tranombakoka mirakitra ny tantara sinoa ao Pékin ankehitriny ireo lakolosy ireo. Ny Andriana Shang sy ny taranany moa no mpitondra sinoa tamin’ny taonjato faha 18 ka hatramin’ny taonjato faha 11 talohan’i Kristy.

2- Indostria mpanamboatra lakolosy hanova

Indostria frantsay iray isan’ny manana ny lazany amin’ny fanamboarana lakolosy ny « La Lorraine ». Avy amin’io Indostria io ihany no nivoaka ireo sampana hafa nanamboatra lakolosy taty aoriany. Misoratra amin’ny vatan’ny lakolosy mandrakariva ny indostria na ny olona nanamboatra azy. Anarana mety ho hita amin’ny lakolosy ny « la Lorraine », « Haute-Marne », « Bassigny » . Ny lakolosy frantsay tena malaza dia vita avy ao Breuvannes any Haute-Marne. Indostria maromaro mihitsy no misehatra amin’ny fanamboarana lakolosy tao amin’io toerana io nandritra ny taonjato maro. Tanisaina anisan’izany « les Brocard », « les Bollée », « les Mutrel », «les Monteau ». Lakolosy avy ao Breuvanes avokoa no nameno an’i Frantsa nandritra ny taonjato faha 16 hatramin’ny taonjato faha 18. Ny lakolosy tsara lenta indrindra kosa dia ny vitan’ny « les Brocard » tamin’ny taonjato faha 16. Ankoatr’ireo, ao koa ny « Les Robert », nanorina ivontoerana tao Robécourt any Vosges tany amin’ny taona 1550. Ny lakolosy avy amin’io kaominina io dia mitondra ny anarana « les Antoine », « les Mesmann », « les Loiseau ». Sady manamboatra lakolosy ny indostria no manao tafondro.

3-Fotoana niroboroboan'ny lakolosy hanova

Ny taonjato faha 14 sy faha 15 no tena nampiroborobo ny fanamboarana lakolosy. Tamin’ilay lakolosy ao Toul, vita tamin’ny 1396, dia ny anaran’i GUILLAUME POITRAS no misoratra aminy, vokatry ny orinasa « la Lorraine ». Niroborobo moa ny fanamboarana katedraly tamin’ny taonjato antenantenany, ka niaraka tamin’izany koa ny asa fanamboarana lakolosy. Lakolosy nalaza tamin’ny taonjato faha 15 ilay iray atao hoe « la Mutte ». Nandalo fandrendrehana sy fanavaozana imbetsaka io lakolosy io. Nanomboka izany ry Jehan De Guerle sy Jehan De Lucembourg tamin’ny 1428. Indimy miantoana narendrika sy natsangana indray ny « la Mutte ». Tamin’ny 1573 izy no narendrika farany sy natsangan’i GASPARD LANNOY indray. Lakolosy lehibe indrindra tamin’ny tantara ny lakolosy i « Marie » vita tamin’ny 1438, nataon’i ANTOINE. Mbola maro ireo indostria sy anaran’olona mpanamboatra lakolosy fa ny tany am-piandohana ihany ireo notanisaina ireo. Ny anarana iombonana nanondroana ny lakolosy tamin’ny taonjato antenantenany dia natao hoe « Campana » raha lehibe, « Nole » kosa ny lakolosy kelikely. Samy manana ny fiantsoana sy ny fanasokajiana azy anefa ireo arakaraky ny fampiasana azy. Ny lakolosy kely akoritsana fampiasan’ny mpiservy ireny dia atao hoe « tintinabulla ». Ny lakolosy fampahatsiahivana fandaharam-potoana amin’ny tranon-drelijiozy kosa atao hoe « signum » na « index ». Ny lakolosim-piangonana kosa atao hoe « clocca », izay nadika hoe « lakolosy ».

4-Fiantsoana ny lakolosy araka ny karazany hanova

Mbola miankina amin’ny halebiiazany sy ny lanjany ary ny asany koa ny anaran’ny lakolosy amin’ny fanasokajiana. Hita taratra amin’ny fitsipik’i Mb Benoà io fanavahana ny anaran-dakolosy io : « seign », « schilla », sns. Ireto ny fanasokajiana ny lakolosy araka ny rakitsoratra tranainy hitanay, fanasokajiana mifamatotra amin’ny toerana ampiasana azy : « la squilla » : trano fisakafoanana ; « le cymbalum » : efitrano natokana ho an’ny relijiozy na kloatra ; « la nole » : eny amin’ny faritry ny Otely ; « la nolule » : famataranandro ; « la campane » : tranon-dakolosy ; « le seing » : tilikambo. Efa hatramin’ny taona 712 no nanomboka ny fanaovana batemy ny lakolosy. Noraran’i Charlemagne io fomba io kanefa tsy nahomby izy satria efa niely ilay fomba. Izao no filaza rehefa manao batemy lakolosy : « Mitondra ny anaran’i R…nanao azy ity lakolosy ity, fa hantsoina hoe R… noho izy (lazaina ny antony)». Efa fidîna alohan’ny handrendrehana sy hanamboarana azy ilay anarana satria tsy misoratra amin’ny lakolosy. Ny nanao azy no misoratra eo. Vitsivitsy ihany no misoratra aminy ny anarana batemy . Ohatra iray: SANGHEN (Pas de Calais, 1487) : « + IE SUIS NOMME MARIE AU NOM DE LA VIERGE MARIE Z FUMES FAITES LAN DE GRACE M CCCC IIIIXX Z VII ». Izay ny momba ny lakolosy amin’ny ankapobeny. Aoka isika samy hiaro azy ireny fa sady vakoka mari-dalana mandrefy ny tantara ireny no mpiantso antsika hivelona ny finoana koa.

Nanoratra : Tsiky Marcel (Grand Séminariste, Diôsezy Ambositra)