Tritô-Isaia

(tonga teto avy amin'ny Trito-Isaia)

Ny Tritô-Isaia na Tritô-Izaia dia fizaràna lehibe fahatelo ao amin'ny Bokin' i Isaia (na Bokin' i Izaia), dia ny toko faha-56 hatramin'ny toko faha-66, izay heverin'ny mpikaroka fa tsy nosoratan'ny mpaminany Isaia (na Izaia), sahala amin'ny ampahan-dahatsoratra atao hoe Deoterô-Isaia. Miompana amin'i Siôna (na Ziôna) izay ivon'ny fivahinianana ho an'ny firenena rehetra (toko faha-60 – 62) ity fizarana farany ity. Izany dia maneho fomba fijery mahafaoka izao tontolo izao izay hita koa ao amin'ny Isa. 56.1-8 sy Isa. 66.18-24. Maro ireo lohahevitra efa hita tany aloha (ao amin'ny Prôtô-Isaia sy ny Deoterô-Isaia) no iverenan'ny mpanoratra aseho amin'ny fomba fiteny hafa ato amin'ity fizaràna ity. Izany dia momba ny fandresen'i Jerosalema any am-parany.

Fanoratana hanova

Hatramin'ny fikarohana nataon'i Claus Wintermann izay nanamafy ny petrakevitr'i Bernhard Duhm (taona 1892), dia miresaka ny amin'i Isaia Fahatelo na Trito-Isaia mba hanondroany ny fizaràna fahatelo, ny manampahaizana momba ny Baiboly. Tsy fantatra ny nanoratra ity tapany farany amin'ny Bokin' i Isaia ity nefa tsy maintsy ho mpianatr’ilay nanao ny Deoterô-Isaia izy (na izy ireo) sady nonina tao Palestina taorian'ny Fahababoana. Ity fizaràna farany ity dia miresaka ny amin’ny Jiosy taorian'ny fahababoana. Asa soratra mifangaro, satria miovaova ny fomba fiteny sy ny litorjia asehon'ny andalana sasany (Isa. 56.1; 57.21). Ny mpanoratra azy dia heverina fa niaina sy nanoratra tao Jerosalema, indrindra teo anelanelan'ny fiafaran'ny Fahababoana (taorian'ny 538 tal. J.K.) sy ny fotoana niasan'ny mpaminany Nehemia, izany hoe taorian'ny Fahababoana. Efa voaorina indray ny Tempoly ao Jerosalema tamin'izay nefa ny fampanantenana maro dia mbola tsy tanteraka. Noho izany dia maro ireo fahadisoana nataon'ny vahoaka sady niaina tao anaty fotoam-pahakiviana koa ny sasany.

Jereo koa hanova