Teôlôjia liberaly
Ny teôlôjia liberaly, izay atao hoe kristianisma liberaly koa, dia firehana ara-pivavahana sy ara-teôlôjia kristiana izay maneho fiheverana avy amin' ny Baiboly sy ivelan' ny Baiboly, nanomboka nisy tamin' ny taonjato faha-18. Vokatry ny fiheverana ara-pilôzôfia sy ara-pivavahana tamin' ny Taonjaton' ny Fahazavana (taonjato faha-18) izany.
Ny teôlôjia liberaly, amin' ny ankapobeny, dia fomba fanaovana fanadihadiana ny Baiboly, atao hanakarana ny momba an' Andriamanitra nefa tsy miankina amin' ny tenim-pinoan' ny fiangonana (izany hoe tsy dôgmatika), fa amin' ny fampiasana ny Soratra Masina ampiharana ny fomba fanaovan-tsikera lahatsoratra mitovy tsy misy valaka amin' ny fitsikerana ny lahatsoratra sy ny sary nataon' ny olona tamin' ny Andro Taloha rehetra. Ny kristianisma liberaly, hatramin' ny nisiany, dia nandray ny fomba fiasa amin' ny sehatry ny fikarohana ara-tsiansa tamin' ny Taonjaton' ny Fahazavana, izay nampiditra ny fanaporofoana amin' ny alalan' ny fanandramana sady mampiasa ny sain' olombelona ho fototry ny fivoasana ny Baiboly sy ny fiainana sy ny finoana ary ny teôlôjia. Tsy mametraka mialoha ny fahefan' ny Soratra Masina na ny fahamarinan' ny tenim-pinoana (dôgma) ny teôlôjia liberaly, fa mandray ny fomba fijerin' ny filôzôfia môderna (ka azo ampitahaina amin' ny môdernisma katôlika sy ny môdernisma presbiteriana). Mety hihazona foto-pampianarana iraisan' ny Katôlika sy ny Ôrtôdôksa, eny fa na dia ny Prôtestanta fondamentalista aza, ny teôlôjia liberaly.
Ny teôlôjia liberaly dia ao amin' ny firehana teôlôjika nisy an' i Friedrich Schleiermacher (1768-1834) sy i Adolph von Harnack (1851-1930) ary indrindra tamin' ny fiovam-penitra amin' ny fitsikeran-dahatsoratra tamin' ny taonjato faha-19, izay nahitana an' i Albrecht Ritschl (1822-1889) sy i Ernst Troeltsch (1865-1923) izay nitondra fanavaozana teo amin' ny fivoasana ny Baiboly. Isan' ireo mpampahafantatra ny teôlôjia liberaly ny pastora alemàna Gustav Frenssen (1861-1945) ilay nanoratra ny Dorfpredigten, sy ny pastora Charles Wagner tao Frantsa.
Nialoha lalana ny teôlôjia liberaly ny asasoratr' ireto olona tanisaina manaraka ireto: i Heinrich Eberhard Gottlob Paulus (nanoratra ny Das Leben Jesu als Grundlage einer reinen Geschichte des Urchristentums, tamin' ny taona 1828) sy i David Friedrich Strauss (nanoratra ny Le Christ de la foi et le Jésus de l'histoire, tamin' ny taona 1865) ary i Ferdinand Christian Baur (nanoratra ny Kritische Untersuchungen über die kanonischen Evangelien, ihr Verhältniss zu einander, ihren Charakter und Ursprung, tamin' ny taona 1847).
Toetoetran' ny kristianisma liberaly hanova
- Mankasitraka ny fifanakalozana eo amin' ny fivavahana samihafa sy ny kolontsaina samihafa izy ka ataon' ny mpitsikera azy ho mandantsa-danja ny Baiboly;
- Maro ny firehana hita eo aminy, ka anisan' izany ny fandavana ny Trinite (onitarisma) izay indraindray mirona mankany amin' ny katarisma;
- Aminy dia natao ho an' ny olon-drehetra tsy ankanavaka ny famonjena satria mino ny fahafahan' ny olombelona hihatsara sy ny sivilizasiôna hatrany izy;
- Mikatsaka fiainana tongalafatra izay hahatonga ny fivavahana kristiana ho afa-miasa eran' izao tontolo izao;
- Tsikerainy ny fampianarana mametra ny zavatra inoana sy ny fanao sy ny andrim-piangonana ary ny fahefana manery hanaraka fenitra iray;
- Mpankasitraka ny fifampiresahan' ny samy fivavahana sy ny fahamaroan' ny fivavahana izy;
- Mpankasitraka koa ny fisarahan' ny fivavahana sy ny fanjakana koa izy.