Tanala

Ny Tanala dia vondrom-poko any amin' ny faritra atsimo-atsinanana eto Madagasikara, akaikin' i Manakara, ao amin' ny faritra misy ny tendrombohitra Ikongo, voafaritry ny tanin' ny Betsileo ao andrefana, ny Betsimisaraka sy ny Antambahoaka sy ny Antemoro ary ny Antefasy ao atsinanana, ary ny ony Manampatrana ao atsimo. Ireto ny tanàna lehibe any: Ambohimanga Atsimo sy Ivohibe ary Ifanadiana. Ny anaran' izy ireo dia midika hoe "olona any an' ala". Iray amin' ireo zana-bondrona roa ny Tanala: ny vondrona Ikongo ao atsimo, izay niaro sy nitahiry ny fahaleovan-tenany teo anatrehan' ny Fanjakan' Imerina izay niitatra tamin' ny taonjato faha-19, na ny vondrona Menabe ao avaratra, izay nanaiky ny fitondran' ny Merina. Ireo vondrona roa ireo dia samy avy amin' ny razambe iray antsoina hoe Ralambo, izay heverina fa taranaka arabo. Nalaza ho mpiady ny Tanala, araka ny tantara, ary nahazo fandresena tamin' ny ady nifanaovany tamin' ny Antemoro mpifanolo-bodirindrina amin' ny taonjato faha-18. Malaza ihany koa fa manana talenta manokana amin' ny sikidy sy amin' ny fanandroana, izay tonga teto Madagasikara niaraka tamin' ny Arabo.

Ny rafi-piaraha-monina tanala dia miavaka noho ny fifamatorana mirindra eo amin' ireo andriana tanala izay nifindra monina tany amin' ny ala nitoerany, sy ireo olon-tsotra lehiben-tanàna izay efa nanorim-ponenana teo rahateo. Ity fifandraisana ity dia mihamafy hatrany amin' ny alalan' ny fanambadiana eo amin' ny samy vondrona sy amin' ny alalan' ny andraikitra manokana omena ny tsirairay amin' ny fitantanana ny fiarahamonina. Ny Tanala dia miteny amin' ny teny malagasy ary manaraka fomba fanao maro toy ny fady mitsidika andriana rehefa marary, na tokony manidy varavarana amin' ny fotoam-pisakafoana mba hisakanana ny hafa tsy hijery ny sakafo. Ny fambolena kafe sy vary no tena fiveloman' izy ireo.

Ny maha izy azy ny Tanala

Ny Tanala dia foko malagasy monina any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i Madagasikara any atsimo-atsinanan' i Manakara, voafehin' ny renirano Faraony any avaratra sy ny reniranon' i Matitanana any atsimo. Any atsinanana dia 40 km miala ny morontsiraka elanelanin' ny andian-tanànan' ny Antemoro ny misy azy ireo. Ny haambon' ny faritra misy ny Tanala dia miova eo anelanelan' ny 250 sy 600 m, afa-tsy amin' ny Tendrombohitra Ikongo (1 200 m) eo afovoan' ilay faritra. Izy ireo dia monina any amin' ny faritra atsimon' ny tangoron-tendrombohitra izay mivarina tampoka eo amin' ny hantsana lalina miantsinanana mankany amin' ny ala mando amorontsiraka. Tamin' ny taona 2013 dia nahatratra 400 000 ny isan' ny Tanala. Midika hoe "olona anaty ala" ny anaran' izy ireo.

Iray amin' ireo zana-bondrona roa ny Tanala: ny vondrona Ikongo ao atsimo, izay niaro sy nitahiry ny fahaleovan-tenany teo anatrehan' ny Fanjakan' Imerina niitatra tamin' ny taonjato faha-19, na ny vondrona Menabe ao avaratra, izay nanaiky ny fitondran' ny Merina. Ny vondrona Ikongo dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo indrindra amin' ny tangoron-tendrombohitra misy tany lonaka izay mora idiran' ireo foko mifanila aminy ary noho izany koa dia fihaonan' ny kolontsaina maro. Ny vondrona Menabe any avaratr' Ikongo dia mipetraka any amin' ny faritra be vato sy be tendrombohitra ary mitoka-monina. Ny ankamaroan' ny olona monina amin' io faritra io dia avy amin' ny vondrona hafa izay resy tamin' ny fifandonana teo an-toerana ary voatosika avy amin' ny tany tsara kokoa hankany amin' io faritra tsy azo idirana io, izay nahafahan' izy ireo mialokaloka. Vao haingana ny mpikaroka no nanoro hevitra fa tsy tena foko misaraka tsara amin' ny hafa ny Tanala. Tsy niray saina ho vahoaka iray izy ireo.

Tantara

Ny Vazimba no mponina voalohany tao amin' ny tanin' ny Tanala. Tamin' ny taonjato faha-17 dia nifindra tany amin' io faritra io avy any amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana ny foko Zafirambo. Ireo olona vao tonga ireo dia nitantara fa avy amin' ny mpitarika iray antsoina hoe Rambo, izay iadian-kevitra ao amin' ny lovantsofina ny maha lahy na vavy azy. Ny ray aman-drenin' i Rambo dia samy avy amin' ny fokon' andriana manana fiaviana arabo - ny Anteony eo amin' ny lafin-dray ary ny Zafiraminia eo amin' ny lafin-dreny. Tantarain' ny Zafirambo fa nandao an' i Mananjary i Rambo tamin' ny faramparan’' ny taonjato faha-16 na fiandohan' ny taonjato faha-17 ka nanorim-ponenana tany akaikin' Ambositra. Nizotra mianatsimo tsikelikely ny taranak' i Rambo ary niampita ny havoana atsinanana ka nanorim-ponenana teo akaikin' i Manambondro. Tamin' ny taonjato faha-18 dia nisy Betsileo nifindra monina tao amin' io faritra io, anisan' izany ny andiana mpanefy vy (Antamby) izay nanaovan' ny Zafirambo fihavanana.

Tao anatin' ny 50 taona nanaraka, dia noroahin' ny Zafirambo tao amin' ny lohasahan' i Sandrananta sy Manambondro ny foko Antemahafaly nitondra ny tany, ary nampiray ny sarambabem-bahoaka teo ambany fahefany ny Zafirambo. Nandritra ny ampahany be tamin' ny taonjato faha-18 dia nifandona tamin' ny Antemoro ny Tanala, izay niafara tamin' ny tamin' ny fandresen' ny Tanala izany tamin' ny fiafaràn' io tonjato io, ka nahazoany ny morontsiraka atsinanana. Nahatratra ny faratampony ny fanjakana (100 km teo anelanelan' ny renirano Faraony sy Matetana) tamin' ny tapaky ny taonjato faha-18 teo ambany fitondran' ny mpanjaka Andriamatahetany. Fotoana fohy taorian' izay dia nizara roa ny fanjakana tanala ka ny iray nivondrona manodidina an' i Manambondro ary ny iray nanodidina an' i Sandrananta.

Fiarahamonina

Nizara ara-tantara ho andriana, olona afaka ary andevo ny fiarahamonina tanala. Na dia nanjaka aza ny andriana tanala (mpanjaka), dia nampian' ny mpanolotsaina (anakandriana) izay olon-tsotra, ary naka hevitra tamin' ny zokiolona olon-tsotra (zoky olo). Tompon' andraikitra tamin' ny vahoakany ny mpanjaka, dia vahoaka nanana fahefana hanaisotra azy amin' ny toeran' ny maha mpitarika azy. Fanampin' izany, ny Tanala, na inona na inona sarangany, dia naka hevitra tamin' ny ombiasy avy amin' ny Antemoro izay mpisikidy, mpitahiry ny tantara ary mpanolo-tsaina ny saranga ambony manerana ny Nosy. Nahazo tombontsoa manokana sasany ny mpanjaka sy ny zanany; mpanjaka iray ihany no afaka nitondra elobe mena (mariky ny maha andriana) ary afaka nipetraka teo ambonin' ny seza fiandrianana vita tamin' ny tsihy tenona maromaro nahorona. Izy sy ny zanany ihany no nahazo nanao fehin-tanana volafotsy tamin' ny hato-tanany sy ny kitrokeliny ary niambozona rojo volafotsy, ary tamin' ny andro fety ihany no nanaovana izany. Rehefa narary ny andriandahy, dia voarara ny fidiran' ny olona ao an-tranony, ary tsy maintsy nampidirin’ ny iraka ao an-trano ny fanafody rehetra. Niavaka ny tranon' ny andriana tamin' ny fametahana tandrok' omby na tsato-kazo vita sokitra miendrika tandrok' omby teo amin' ny andaniny roa amin' ny tampon' ny tafo. Matetika ny andriana no nanambady avy amin' ny fianakavian' ny sarambabem-bahoaka matanjaka mba hisian' ny fifanarahana ara-pôlitika mba hananany fahefana lehibe kokoa sy ny hisian' ny fitoniana ary ho fiarovana ny tany feheziny. Aorian' ny fahafatesan' izy ireo, dia tehirizina ny vakoka (lambohamba) avy amin' ireo andriana ary ampandroina araka ny fombafomba fanao isan-taona amin' ny toerana iray ao amin' ny lohasahan' i Sandrananta.

Ny rafitra ara-tsôsialy tao amin' ireo vondrom-piarahamonina tanala roa lehibe (Ikongo sy Menabe) dia nisy fahasamihafana kely. Teo amin' ny Tanala-Zafirambo dia nizarazara ho saranga manana tombontsoa (fotsy) sy ny olon-tsotra (mainty) ny fiaraha-monina. Ny fotsy no namboly vary, fa ny mainty kosa namboly zavamaniry fihinam-bodiny.

Amin' ny fomba mahazatra dia nanao fitsarana amin' ny alalan' ny fitsapana ny Tanala mba hamaritana ny maha meloka na ny tsy fananan-tsinin' ny voampanga. Amin' izany dia matetika ampilomanosina avy eo amin' ny sisin' ny renirano iray mankany amin' ny iray hafa ary miverina ny voampanga; raha tafihin' ny voay izy amin' izany dia noheverina ho meloka. Raha hita fa tsy manan-tsiny, dia mandoa sazy omby efatra ny mpiampanga, ka ny roa amin' ireo dia omena ny voampanga ary ny roa hafa kosa omena ny mpanjaka sy ny mpanolo-tsainy.

Fianakaviana

Maro ny fombafomba sy finoana mifandray amin' ny fahaterahana eo amin' ny Tanala. Taloha, rehefa avy niteraka ny reny dia manasa tanana amin' ny ran' akoho vao novonoina, mandro amin' ny rano mafana, ary avy eo dia miala sasatra mijoro eo akaikin' ny afo mba hanalana ny fahalotoany. Miovaova ny fotoana ijanonan' ny vehivavy eo amin' ny afo; mety mijanona eo mandritra ny volana maromaro ny vehivavy manan-kaja, saingy matetika dia valo andro ny faharetan' izany. Vantany vao vita io fe-potoana itoerana eo akaikin' ny afo io, dia misy fety atao, izay tsy maintsy atrehan' ilay reny na inona na inona toe-pahasalamany; ny famonoana omby no manamarika izany. Vantany vao teraka dia mandro amin' ny rano mangatsiaka ny zaza, ary manambara ny andro sasany ho fady mandritra ny androm-piainany ny ombiasa; raha misy zaza teraka amin' ny andro fady ho an' ny reniny sy ny rainy, dia hafoy ho faty ny zaza. Fanampin' izany, misy andro fady valo isam-bolana ho an' ny Tanala rehetra, ary raha misy zaza teraka amin' ny iray amin' ireo andro ireo dia avela ho faty an-drano amin' ny alalan' ny fitazonana ny lohany ao anaty vilany feno rano izy io.

Kolontsaina

Nalaza ho mpiady mahery ny Tanala, ary nalaza tamin' ny fahaiza-mamantatra ny miafina sy ny hoavy amin' ny alalan' ny fanandroana sy ny sikidy. Any amin' ny tany Tanala, ny tanàna tsirairay akaikin' ny renirano dia mamefy ny ampahany amin' ny moron-drano amin' ny tsato-kazo mba hiarovana ny vehivavy sy ny ankizy amin' ny voay rehefa mantsaka rano. Fomban-drazana ny manidy ny varavaran' ny trano mandritra ny fotoam-pisakafoana mba tsy ho hitan' ny any ivelany ny fianakaviana misakafo.

Araka ny fomba mahazatra, ny lehilahy tanala sy vehivavy tanala rehetra, na inona na inona sarangam-piaraha-monina misy azy, dia nanao akanjo tsihy voatenona na voavely vita amin' ny harefo (Eleocharis plantagines). Ny akanjo tsihy (tafitsihy) ho an' ny vehivavy dia mahitsizoro maromaro nozairina ho lasa fantsona izay atao eo amin' ny soroka na afatotra eo amin' ny andilany, fa ny lehilahy kosa nanao salaka hodi-kazo nokapohina sy akanjobe tsihy na akanjo lava tanana ho an' ny lehilahy lehibe.

Fady

Ny famorana dia fombafomba manan-danja eo amin' ny Tanala, toy ny amin' ny foko malagasy maro hafa. Misy karazana fady mifandray amin' io fanao io, indrindra ho an' ny andriana. Iharan' ny fady vaovao ny renim-pianakaviana tanala aorian' ny famorana ny zanany. Rarana izy avy eo, tsy hitondra ny zanany lahy handeha an-tongotra, na hihinana eo am-pandriany na miafina, na hihinana kitoza amin' ny henan' inona na inona, na ny henan' ny omby novonoina (mifanohitra amin' ny maty noho ny antony voajanahary). Raha mandika ny iray amin' ireo fady ireo izy, na raha mamany na mangery mandritra ny famorana ny zaza, dia very ny maha-andriana azy (misy fady taloha izay nitaky ny hamonoana ny zaza amin' ny tranga toy izany).

Amin' ny Tanala sasany dia masina ary arovana amin' ny karazana fady maro ny babakoto (Indri Indri). Ohatra, tsy azo vonoina na hanina izy ireo, ary raha voafandrika dia tsy maintsy afahana; raha maty na voavono tsy nahy, dia tsy maintsy alevina toy ny olona. Fady koa ny kisoa ary tsy mahazo mikasika azy ireo ny Tanala, izany fady izany dia azo inoana fa avy amin' ny fivavahana silamo.

Ny tendrombohitra Ambondrombe koa dia fady ho an' ny Tanala ary tsy misy nahazo mandehandeha any.

Fombafomba fandevenana

Eo amin' ny Tanala dia fanao ny mitazona faty ka tsy mbola mandevina azy mandritra ny iray volana na mihoatra; alevina any an' ala ao anaty vatam-paty voasokitra avy amin' ny vatan-kazo lehibe ny maty, ka misy ny sorona anamarihana ny fanapahana ny hazo ary misy marika nosokirina eo amin' ny hazo iray mba hanondroana ny toerana nandevena. Any amin' ny Tanala sasany dia alevina anaty fasana ny razana, fa amin' ny hafa indray dia apetraka anaty trano bongo any amin' ny faritra voatondro any an' ala ny faty, izay lasa masina sy voarara tsy hotsidihina.

Fiteny

Ny Tanala dia miteny fitenim-paritra amin' ny teny malagasy, izay sampana amin' ny vondrom-piteny malaiô-pôlineziana avy amin' ny fiteny baritô any atsimon' i Bôrneô. Manakaiky ny fiteny merina any amin' ny faritra avo afovoany, ny fiteny tanala, nefa misy tsy fitoviana kely amin' ny fanononana.

Toekarena

Ny kafe sy ny vary no tena fambolin' ny Tanala. Manangona sakafo toy ny tantely avy amin’' ny ala manodidina koa izy ireo saingy fady amin' izy ireo ny mihinana izany satria matetika no alaina amin' ny toho-tantely amboarin' ny andian-tantely ao anatin' ny vatam-paty tanala izay mihantona amin' ny hazo. Ity vokatra ity kosa dia amidy amin' ny olona hafa. Ny tapany avaratra amin' ny tanin' ny Tanala dia zara raha nanao raharaham-barotra teo amin' ny tantara noho ny fahasarotan' ny fidirana any sy noho ny fikintoanan' ny tany.

Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara

Jereo koa

Ny foko eto Madagasikara

• Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

• Sinoa eto Madagasikara
• Vazaha eto Madagasikara
• Karàna

Samihafa

• Jiosy malagasy

Boky azo anovozan-kevitra

• Beaujard, Philippe (1983). Princes et paysans - Les Tanala de l'Ikongo: Un espace social du Sud-Est de Madagascar. Paris: Editions L'Harmattan. ISBN 9782296293038.
• Bodo Ravololomanga, "La dignité de la femme tañala", in Repenser "la femme malgache" : de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar, Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 99-108
• Bodo Ravololomanga, Être femme et mère à Madagascar : Tañala d'Ifanadiana, L'Harmattan, 1992, 237 p. (ISBN 9782738416988)
• Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. ISBN 978-1-84162-197-5.
• Campbell, Gwyn (2012). David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar". Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 9789004209800.
• Charles Pierre Ardant Du Picq, "Une peuplade malgache, les Tanala de l'Ikongo", in Le Tour du monde, n ° 46-47, 1905, p. 541 à 564
• Condra, Jill (2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World. Los Angeles: ABC Clio. ISBN 978-0-313-37637-5.
• Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415.
• Gennep, A.V. (1904). Tabou Et Totémisme à Madagascar. Paris: Ernest Leroux. ISBN 978-5-87839-721-6.
• Le Tanala, la forêt et le tavy : Ranomafana-Ifanadiana, Musée d'art et d'archéologie, Université de Madagascar, Antanarivo, 1987, 210 p.
• Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO. ISBN 9789231017117.
• P. Gaudebout et L. Molet, "Coutumes et textes Tanala", in Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar, Série C., t. 4, 1957, p. 35-96
• Philippe Beaujard, "Des ancêtres aux esprits de la nature. Mythe, rituel et organisation politique chez les Tanala de l'Ikongo (Sud-Est de Madagascar)" in Asie du Sud-Est et monde insulindien, 1985, vol. 16, n° 1-4, p. 141-147
• Philippe Beaujard, "Les rituels en riziculture chez les Tañala de l'Ikongo (sud-est de Madagascar) : rituels, mythes et organisation sociale", in Sandra Evers et Marc Spindler (dir.), Cultures of Madagascar : ebb and flow of influences, International Institute for Asian Studies, Leyde, 1995, p. 249-280 (ISBN 9074917119)
• Philippe Beaujard, Islamisés et systèmes royaux dans le sud-est de Madagascar : les exemples Antemoro et Tañala, Université de Madagascar, Antanarivo, (tiré à part issu de Omaly sy anio, n° 33-36, 1991-1992, p. 235-286
• Philippe Beaujard, Mythe et société à Madagascar (Tañala de l'Ikongo) : le chasseur d'oiseaux et la princesse du ciel, L'Harmattan, 1991, 511 p. (ISBN 2738410006)
• Philippe Beaujard, Princes et paysans : les Tanala de l'Ikongo : un espace social du sud-est de Madagascar, L'Harmattan, 1983, 670 p. (ISBN 9782858022724)
• Raison-Jourde, Françoise (1983). Les souverains de Madagascar. Paris: Karthala Editions. ISBN 978-2-86537-059-7.
• Ralph Linton, The Tanala, a hill tribe of Madagascar (Marshall Field expedition to Madagascar, 1926), Field museum of natural history, Chicago, 1933, 334 p.
• Thompson, Virginia; Adloff, Richard (1965). The Malagasy Republic: Madagascar Today. San Francisco, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0279-9.
• Victor Raharijaona et Solo Rakotovololona, "Première reconnaissance archéologique dans le pays Tanala (Ifandiana-Ranofama)", in Taloha