Endrik'io pejy io tamin'ny 22 Oktobra 2020 à 14:53 hanova Thelezifor (dinika \| fandraisan'anjara) 44 403 modifications Aucun résumé des modifications Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso ← Fiovana taloha		Endrik'io pejy io tamin'ny 10 Novambra 2020 à 19:31 hanova esory Thelezifor (dinika \| fandraisan'anjara) 44 403 modifications Namafa soratra tsy ilaina sady nanitatra kely Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fiovana manaraka →
Andalana faha-1: [[Sary:New Moon at sunset.jpg\|vignette\|382x382px\|Tsinam-bolana]] Ny '''fanandroana malagasy''' dia endriky ny [[fanandroana]] ataon' ny mpanandro malagasy izay andinihany sy ampiharany ny fifandraisan' ny fotoana ahaterahan' ny olona iray na ny fotoana ahatanterahan' ny zavatra iray andaniny, amin' ny toerana sy ny toetran' ireo zavatra eny amin' ny lanitra, indrindra ny [[Volana]], ankilany, araka ny [[Tetiandro malagasy\|tetiandro nentin-drazana malagasy]] sy ny fifandraisan' izany amin' ny ho toetr' ilay olona teraka na ilay zavatra miseho na tiana hotanteraka. Izany ~~fifandraisana izany~~ no atao hoe vintana. Ambaran' ny mpanandro malagasy fa mamaritra ny toetra sy ny hoavin' ny olona ateraka na ny zavatra tanterahina tandrify azy ny vintana nefa azo ovana izany amin' ny alalan' ny [[fanalana vintana]] na [[fanalana faditra]]<ref><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy'', 2005, p. 107.</small></ref> raha ratsy ka atahorana hitera-doza io ~~vintan-dratsy~~vintana io. Tsy ny vintana mifandray amin' ny [[Volana]] sy ny kintana ihany anefa no voakasiky ny fanandroana malagasy fa ny vanim-potoana rehetra hatramin' ny [[andro]] ao amin' ny [[herinandro]] sy ny fizaràn' ny andro, ka hatramin' ny [[fizaran-taona]] sy ny [[taona]] koa. Manampy izany ny [[Lafin-tany\|lafintany]] (atsimo, avaratra, atsinanana sns) sy ny zavatra hafa toy ny tany, ny [[rivotra]], ny [[afo]] ary ny [[rano]] sns. ~~Tsy ny volana sy ny andro ihany no manan~~Manan-danja eoihany ~~amin' ny fanandroana malagasy fa~~koa ny fizarazaran' ny andro ~~koa~~iray, toy ny maraina sy ny tolakandro, ny andro sy ny alina, ny miposaka masoandro sy ny mitatao vovonana sy ny milentika masoandro sns~~. Noho izany dia tsy ny fotoana ihany no sahanin'ny fanandroana malagasy fa ny [[erana]] na ny habaka koa~~. Fanao andavanandro teto Madagasikara ny fankanesana any amin' ny mpanandro teo amin' ireo [[andriana]] tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tao Imerina teo antenantenan' ny taonjato faha-19 dia nahay nanandro ny iray ampahatelon' ny olona<ref name=":1"><small>Jobily Rakotoson, "L'art divinatoire, parole d'un sage" in ''Madagascar fenêtres'', 2002, p.93.</small></ref>. Araka ny finoan-drazana malagasy dia lova avy amin' ny ray aman-dreny na talenta avy amin' ny [[Zanahary (anaran-tsamirery)\|Zanahary]] ny fanandroana. Ilain' ny Nataolo malagasy ny manontany mpanandro alohan' ny hiterahana, hanamboarana trano na fasana, hanaovana hasoavana na fanambadiana, hisantatra na hitokana zavatra, handevina sns. Raha tiana ho azo ny fanandroana malagasy dia tokony havahana ny hoe [[antokon-kintana]] sy ny hoe vintana ary ny hoe [[tetiandro]]. Mifandray tanteraka amin' ny tetiandro ny vintana. Ny fifandraisana misy eo amin' ny [[antokon-kintan'ny zodiaka\|antokon-kintan' ny zodiaka]] sy ny vintana dia efa tsy hentintra intsony noho ny fanandroana sy ny tetiandro malagasy manara-bolana fa tsy manara-kintana na manara-masoandro tanteraka. Ny [[Arabo (vahoaka)\|Arabo]] (izay antsoin' ny Malagasy hoe ''Talaotra'' na ''[[Antalaotra]]'') no heverin' ny maro fa nitondra ny fanandroana teto Madagasikara<ref><small>'Ny Arabo izay tonga tany amorontsiraka atsinanana sy andrefana no isan’ ireo firenena mpiavy. Ny finoana mohamedianina izay naelin’ izy ireo no nanjary fanompoan-tsampy teto, nahatonga ny sikidy sy fanandroana, ny mosavy sy ny hitsak’ andro”. (Rainihifina, ''Lovantsaina II Tantara Betsileo'', Ambozontany Fianarantsoa. 1975, p. 19)</small></ref> <ref><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy'', 2005, p. 91.</small></ref>. == Fanamarihana ankapobeny == Ireto avy ireo anaram-bintana amin' ny fanandroana malagasy izay sady anaran' ny volana malagasy avy amin' ny teny arabo koa: [[Alahamady]], [[Adaoro]], [[Adizaoza]], [[Asorotany]], [[Alahasaty]], [[Asombola]], [[Adimizana]], [[Alakarabo]], [[Alakaosy]], [[Adijady]], [[Adalo]] ary [[Alohotsy]]<ref><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy'', 2005, p. 104.</small></ref> <ref name=":3"><small>"Alahamady", Régis Rajemisa-Raolisona, ''Rakibolana malagasy'', 1985, p. 49.</small></ref>. ~~Mbola~~Ankehitriny dia mbola iadian-kevitra ny fotoana mifanandrify amin' ny volana tsirairay noho ny fahasamihafam-piheverana misy eo amin' ireo milaza tena fa manam-pahaizana momba ny [[tetiandro malagasy]]. === Fifandraisan' ny vitana === Atsidika hatrety amboalohany fa ny [[Fiteny malagasy\|teny malagasy]] hoe ''vintana'' dia avy amin' ny [[Fiteny indôneziana\|teny indoneziana]] hoe ''bintang'' izay midika hoe "kintana". Lasa tsy dia mifandray loatra amin' ny [[kintana]] ny fanandroana malagasy taty aoriana fa amin' ny [[Volana]], hadino ny fiavian' ilay teny. Ny hoe ''vintana'' dia tsy manondro kintana intsony fa fizaram-potoana ao anatin' ny iray volana na iray andro na fizaran' ny erana manodidina. ==== Renivintana ~~"mibaby"~~ sy ~~"mitrotro"~~ zanabintana ==== Ny vintana tsirairay dia naorin' ny Ntaolo malagasy amin' ny zoron-trano sy ny rindrin-trano na amin' ny lafin-tany, ka atao hoe [[renivintana]] ireo vintana aorina amin' ny zoron-trano na amin' ny lafin-tany mifanabdrify amin' ny zoron-trano, fa [[zanabintana]] kosa ireo vintana naorina amin' ny rindrin-trano na ny lafin-tany mifanandrify amin' izany. Ny vintana roa mialoha sy manaraka ny renivintana iray dia zanabintan'ity renivintana ity, ka ilay mialoha azy dia lazaina fa "babeny" ary ilay manaraka azy dia atao hoe "trotroiny". Noho izany, ny Alahamady mitrotro ny Adaoro, ny Asorotany mitrotro ny Alahasaty, ny Adimizana mitrotro ny Alakarabo, ary ny Adijady mitrotro ny Adalo. Alahamady mibaby ny Alohotsy, ny Asorotany mibaby ny Adizaoza, ny Adimizana mibaby ny Asombola, ary ny Adijady mibaby ny Alakaosy.▼ Ireto avy ny renivintana ao amin' ny fanandroana malagasy: ==== Vintana "mifanoto" na "mifanohitra" na "mifandratra" ====▼ Ny vintana iray eo amin'ny zoron-trano na lafin-trano iray sy ny vintana iray hafa izay eo amin'ny zoron-trano na lafin-trano mifanatrika amin'io (manome zoro 180°) dia lazaina hoe "mifandratra"<ref name=":2"><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy,'' 2005, p. 106.</small></ref>. Tsy maintsy renivintana no mifandratra amin'ny renivintana. Ny renivintana iray dia "mitanila" na "miarina" eo amin'ny zanabintana roan'ny renivintana mifandratra aminy. Ny zanabintana iray dia mitanila na miarina eo amin'ny renivintana mifandratra amin'ny renivintana mibaby na mitrotro azy. Ny zanabintana trotroina dia tsy maintsy mifandratra amin'ny zanabintana trotroina, ary ny zanabintana babena dia tsy maintsy mifandratra amin'ny zanabintana babena.▼ * ny Alahamady izay miorina amin' ny zoro na lafin-tany avaratra atsinanana; Noho izany, ny Alahamady mifandratra amin'ny Adimizana, ny Adaoro mifandratra amin'ny Alakarabo, ny Adizaoza mifandratra amin'ny Alakaosy, ny Asorotany mifandratra amin'ny Adijady, ny Alahasaty mifandratra amin'ny Adalo, ary ny Asombola mifandratra amin'ny Alohotsy. * ny Asorotany, izay miorina amin' ny zoro na lafin-tany atsimo atsinanana; * ny Adimizana, izay miorina amin' ny zoro na lafin-tany atsimo andrefana; ary * ny Adijady, izay miorina amin' ny zoro na lafin-tany avaratra andrefana. Ireto kosa ny zanabintana miisa valo: * ny Adaoro, izay miorina amin' ny tapany avaratra amin' ny rindrina atsinanana; * ny Adizaoza, izay apetraka eo amin' ny tapany atsimo amin' ny rindrina atsinanana; * ny Alahasaty, izay miorina amin' ny tapany atsinanana amin' ny rindrina atsimo; * ny Asombola, izay miorina amin' ny tapany andrefana amin' ny rindrina atsimo; * ny Alakarabo, izay miorina amin' ny tapany atsimo amin' ny rindrina andrefana: * ny Alakaosy, izay miorina amin' ny tapany avaratra amin' ny rindrina andrefana; * ny Adalo, izay miorina amin' ny tapany andrefana amin' ny rindrina avaratra; * ary ny Alohotsy, izay miorina amin' ny tapany atsinanana amin' ny rindrina avaratra. ==== Renivintana mibaby sy mitrotro zanabintana ==== ▲Ny vintana roa mialoha sy manaraka ny renivintana iray dia zanabintan' ity renivintana ity, ka ilay mialoha azy dia lazaina fa "babeny" ary ilay manaraka azy dia atao hoe "trotroiny". Noho izany, ny Alahamady mitrotro ny Adaoro, ny Asorotany mitrotro ny Alahasaty, ny Adimizana mitrotro ny Alakarabo, ary ny Adijady mitrotro ny Adalo. Alahamady mibaby ny Alohotsy, ny Asorotany mibaby ny Adizaoza, ny Adimizana mibaby ny Asombola, ary ny Adijady mibaby ny Alakaosy. ▲==== Vintana "mifanoto" na "mifanohitra" na "mifandratra" ==== ▲Ny vintana iray eo amin' ny zoron-trano na lafin-trano iray sy ny vintana iray hafa izay eo amin' ny zoron-trano na lafin-trano mifanatrika amin' io (manome zoro 180°) dia lazaina hoe "mifandratra"<ref name=":2"><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy,'' 2005, p. 106.</small></ref>. Tsy maintsy renivintana no mifandratra amin' ny renivintana. Ny ~~renivintana~~zanabintana ~~iray~~trotroina dia ~~"mitanila"~~tsy namaintsy ~~"miarina" eo~~mifandratra amin' ny zanabintana ~~roan'~~trotroina, ary ny ~~renivintana~~zanabintana babena dia tsy maintsy mifandratra ~~aminy.~~amin' Nyny zanabintana ~~iray~~babena. ~~dia~~Noho ~~mitanila~~izany, nany ~~miarina~~Alahamady eomifandratra amin' ny ~~renivintana~~Adimizana, ny Adaoro mifandratra amin' ny ~~renivintana~~Alakarabo, ~~mibaby~~ny naAdizaoza ~~mitrotro~~mifandratra ~~azy.~~amin' Nyny ~~zanabintana~~Alakaosy, ~~trotroina dia~~ny ~~tsy maintsy~~Asorotany mifandratra amin' ny ~~zanabintana trotroina~~Adijady, ~~ary~~ny Alahasaty mifandratra amin' ny ~~zanabintana~~Adalo, ~~babena~~ary ~~dia~~ny ~~tsy maintsy~~Asombola mifandratra amin' ny ~~zanabintana babena~~Alohotsy. ==== Vintana mitanila na miarina ==== Ny renivintana iray dia "mitanila" na "miarina" eo amin' ny zanabintana roan' ny renivintana mifandratra aminy. Ny zanabintana iray dia mitanila na miarina eo amin' ny renivintana mifandratra amin' ny renivintana mibaby na mitrotro azy. === Ny tonon'andro sy ny fitetezanana andro === ==== Vava, vonto, vody ==== Mitondra tonon'andro telo izay antsoina hoe "vava" (na "vavany") sy "vonto" ("vontony") ary "vody" (na "vodiny") ny renivintana, fa tsy mitondra afa-tsy tonon'andro roa atao hoe "vavany" sy "vodiny" ny zanabintana. Ao anatin'ny iray volana dia mifanarakaraka araka ny filaharany ny vintana ka ny vavan'ny vintana mitovy anarana amin'ny [[Volana (fotoana)\|volana]] diavina no anombohana (ohatra, vava Alahamady); andro ahatsinanan'ny [[Volana]] izany. Ninoan'ny Ntaolo malagasy fa mahery kokoa ny vavany raha mitaha amin'ny vontony sy ny vodiny. Noho izany dia toy izao ny fitsingerenan'ny tonon'andro 28<ref><small>Antoine de Padoue Rahajarizafy, ''Filozofia malagasy'', 2005, p. 105.</small></ref>:

Fanandroana malagasy: Fahasamihafan'ny versiona