Endolzansy: Fahasamihafan'ny versiona

Contenu supprimé Contenu ajouté
Zithal (dinika | fandraisan'anjara)
Tsipelina
Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fanovana avy amin'ny finday Fiovana tamin'ny alalan'ny tranonkala finday Modification sur mobile avancée
Zithal (dinika | fandraisan'anjara)
Tsipelina sy rohy
Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fanovana avy amin'ny finday Fiovana tamin'ny alalan'ny tranonkala finday Modification sur mobile avancée
Andalana faha-7:
 
== Tantaran' ny endolzansy ==
Ao amin' ny Fiangonana kristiana tamin' ny fotoana voalohany nampisy ny [[kristianisma]] dia nisy fanoneran-keloka hentitra izay nodidian' ny [[pretra]] na ny [[eveka]] tsy maintsy ataon' izay olona meloka noho ny [[fahotana]] lehibe nataony. Noheverina fa azon' ny olona nanota atao ny manonitra ny fahotany eto an-tany fa tsy any ankoatra ahafatesana, na dia amin' ny ampahany ihany aza.
 
Mba hanonerana ny fahotana dia nandidy ny mpanota [[Fifadian-kanina|hifady hanina]], hanao [[fivahiniana masina]], hikapo-tena sy hanao [[tsanganasa fivalozana]] hafa koa ny mpitondra fiangonana. Nihanisolo tsaganasa fivalozana malefaka, toy ny fanaovana [[vavaka]] maro sy ny fiantrana izany taty aoriana.
 
Tsy niraharaha ny amin' ny endolzansy ny [[Teolojia|teolojianateôlôjiana]] talohan' ny taonjato faha-12. Nisy ny nanohitra io fanao io tamin' ny voalohany, nefa tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-12 dia niova ka nanaiky ny fanaovana indolzansaendolzansy ny teolojianateôlôjiana maro. Niaraka tamin' izany koa dia nihananjary fahefan' ny [[papa]] manokana ny endolzansy.
 
=== Fiantombohany sy fivoarany ===
Ny fanao momba ny endolzansy, izay nolovaina tamin' ny lalàna romanarômana, dia efa nanomboka tany amin' ny taonjato faha-3. Izany dia natao mba hampidirana indray ao amin' ny fianakavian' ny fiangonana ireo Kristiana nivadi-pinoana nandritra ny fanenjehana tany aloha. Tamin' ny taonjato faha-12 dia voafaritra araka ny lalàna tao amin' ireo taratasy mirakitra ny didin' ny papa, atao amin'ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''litteræ decretales'' izany: nisy ny fanavahana mazava izay natao eo amin' ny [[absolosiona|absôlosiôna]], izay fahefan' Andriamanitra, sy ny endolzansy, izay ahafaha-mihavana indray amin' ny Fiangonana. Ny endolzansy dia azo avy amin' ny fanaovana asa maneho fitiavam-bavaka ([[fivahiniana masina]], [[vavaka]], [[fampijalian-tena]]) atao hahazoana izany endolzansy izany ao sady amin' ny [[fibebahana]] -- miantefa amin' reo izay mivalo sy miaiky ny fahotany tokoa (latina: ''vere penitentibus et confessis'', araka ny fiteny tamin' ny taonjato faha-12).
[[Sary:20110729194309!Battle of Las Navas de Tolosa.jpg|vignette|241x241px|Ady tao Las Navas de Tolosa, tamin'ny 16 Jolay 1212, tamin'ny andron'ny Reconqiusta, sary nataon'i Francisco van Halen.]]
Ara-keviny dia tsy misy fifandanjana ny hadisoana sy ny tsanganasa fitiavam-bavaka: ny endolzansy dia atao hoe vokatry ny fiombonan' ny olo-masina. Raha ny fanao no jerena dia hafa ny zava-miseho, ka amin' ny ampahany dia akon' ny fanaon' ny [[vahoaka jermanika]] izany, izay manana lalàna misy fampifandraisana ny fanonerana ka mampisy sanda mifandanja amin' ny hadisoana. Ny endolzansy dia nalaina tahaka amin' ny boky avy any [[Irlandy]] izay mametra ny isan' ny andro anefan-tsazy araka ny karazana hadisoana. Ny endolzansy izay fohy kokoa raha mitaha amin' ny fivalozana ara-batana dia lasa nihanisolo ity farany, indrindra ho an' ny olona efa hofaty.[[Sary:Johannes XXIII Gegenpapst.jpg|vignette|181x181px|Ny antipapa Joany XXIII]]Nanomboka tamin'i zany vanimpotoana izany dia efa hita ny fanararaotana, indrindra ny [[simonia]]<ref><small>Ny [[simonia]] dia fividianana fanaka ara-panahy, sakramenta, andraikitra ao amin'ny fitanantanam-piangonana</small></ref>: ny mpino dia miady varotra amin' ny [[pretra]] ny amin' ny asa fiantrana, izay matetika vidina vola. Ny konsily[[Konsily|kônsily]] tamin' ny taonjato faha-10 sy faha-11 dia niezaka nametra ny anjara fanombanana ataon' ny pretra tamin' ny alalan' ny fatran' isa ankapobeny. Tamin' izany vanimpotoana izany dia nanjary fitaovam-piadiana ho an' ny [[papa]] ny endolzansy: ny endolzansy manontolo dia niseho teo antenantenan' ny taonjato faha-11; nampiasaina io karazany io mba hamporisihana ny tafiky ny hazo fijalianavokovoko ([[kroazada]]) tany [[Espaina]], izany hoe tamin' ny Reconquista (fakàna ny saikanosy Iberika amin' ny Miozolmàna)<ref><small>Ny ''Reconquista'' dia ilay fotoana tamin'ny Andro Antenantenany izay nisian'ny famerenan'ireo fanjakana kristiana ny tany ao amin'ny [[saikanosy Iberika]] sy ny nosy Baleara izay nalain'ny Miozolmana.</small></ref>. Nandritra ny [[Andro Antenantenany]] dia tsy nitsaha-nihena ny sandan' ny endolzansy: nihakely hatrany ny ezaka ilaina hahazoana endolzansy izay nihalehibe hatrany. Natakalo vola koa ny fanafahana amin' ny asa tsy maintsy atao, ka ny vola voangona tamin' izany dia namatsiana ny tranom-pivavahana na nahafahan' ny mpitondra fiangonana ambony hiaina anaty harem-be. Ohatra, ny Tour de beurre ("Tilikambon-dobera") ao amin'ny katedraly Notre-Dame de Rouen ao Frantsa dia nahazo io anaram-botsotrabosotra io noho ny fivarotana ny famelana ny olona hihinana zava-matavy amin' ny fotoan' ny [[karemy]].
[[Sary:Titian - Sixtus IV - Uffizi.jpg|vignette|175x175px|''Ny papa Siksto IV'', sary nataon'i Tiziano Vecellio, taona 545-1546.]]
Tamin' ny fiantombohan' ny taonjato faha-15 dia niseho ny fanaovana raharaham-barotra ny endolzansy tamin' ny andron' ilay [[antipapa]] [[Joany XXIII (antipapa)|Joany XXIII]]<ref><small>Ny antipapa dia olona nilaza ny tenany ho papa nefa tsy eken'ny Fiangonana katolika ho papa tokoa ankehitriny. Marihina fa nisy papa atao hoe Joany XXIII koa izay papa ara-dalàna eken'ny Katolika.</small></ref>. Izany fanararaotana izany dia notsikerain' i [[Jan Hus]] (1369-1415). Tamin' ny taona 1476 dia namoaka didy ny papa [[Siksto IV]] fa ny endolzansy dia azo vidina mba hampihena ny fotoana holanina ao amin' ny [[afo fandiovana]]. Araka izany dia izy no niandohan' ny fanaovana raharaham-barotra ny endolzansy tao amin' ny Fiangonana ao Roma[[Rôma]].
 
Rehefa nandroso ny fanontana printy dia maro dia maro ny taratasin' endolzansy natonta: ny tao amin' ny tranon-jelijiozin' i Montserrat fotsiny dia nampanonta endolzansy miisa 200 000 teo anelanelan' ny taona 1498 sy 15000.
 
=== FanakianaFanakianana ny fanao momba ny endolzansy ===
[[Sary:Martin Luther (1483-1546) de Lucas Cranach l'Ancien.jpg|vignette|214x214px|I Martin Lotera (1483-1546), sary nataon'i Lucas Cranach]]
Tamin' ny [[Andro Antenantenany]] dia lasa nisy ny fanararaotana momba ny fanomezana endolzansy. Ny nanaovana azy ho raharaham-barotra sy ny tsy fisian' ny fanapahan-kevitry ny olona hibebaka, tamin' ny taonjato faha-16, dia iray amin' ny zavatra nahatonga ny fisarahan' i [[Martin Lotera]] tamin' ny Fiangonana katolikakatôlika romanarômana, ka niteraka ny [[Reformasiona|Refôrmasiôna]] (na Fanitsiam-pivavanana) ny fivarotana endolzansy.
 
Isan' ireo fanararaotana anatiny tao amin' ny Fiangonana ny fanomezana endolzansy na an' iza na iza manampy amin' ny fanamboarana ny [[Bazilika Masindahy Piera|bazilika]] vaovao Saint-PierreMasindahy Piera ka i [[Jolio II]] no nanome izany tamin' ny taona 1506, sady nohamafisin' ny papa nandimby azy [[Leo X]]. Izany fotoana izany koa no nisehoan' ny fahatafintohinana izay misy ifandraisany amin' ny zavatra nataon' ilay dominikanadôminikana [[Johann Tetzel]], niandraikitra ny fivarotana endolzansy tamin' ny taona 1516 sy 1517 amin' ny anaran' i Albrecht von Brandenburg (fratsay: ''Albert de Brandebourg'') [[Arseveka|arsevekan]]' i Mainz (frantsay: ''Mayance''), izay nazoto nanao izany fivarotanavarotra izany noho ny fanantenany hahazo ny 50%n' ny vola azo. AtaoLazaina fa hoe izy no namorona ilay don-teny hoe: "''Sobald das Geld im Kasten klingt, Die Seel’aus dem Fegfeuer springt''" ("Raha vao mikarantsana ao amin' ny vata ny vola dia manidina avy ao amin' ny afo fandiovana ny fanahy"). Ny fanaovana endolzansy dia lasa hita ho endriky ny fahalovana nandritra ny taonjato faha-16.
[[Sary:Pope-leo10.jpg|vignette|171x171px|Ny papa Leo X, sary nataon'i Raffaello Sanzio, taona 1518 - 1519.]]
Namely ny fototr' ilay fanao tao amin' ireo [[Tsangan-kevitra 95n'i Lotera|tsangan-keviny miisa 95]] tao Wittenberg i Martin Lotera: araka ny filazany dia [[Andriamanitra (tokana)|Andriamanitra]] irery no afaka manamarina ny mpanota. Notsikerainy miaraka ny endolzansy ho an' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahy]] ao amin' ny [[afo fandiovana]] (tsangan-kevitra faha-8 hatramin' ny faha-29) sy ireo endolzansy ho an' ny velona (tsangan-kevitra faha-30 hatramin' ny faha-68). Ny amin' ilay tranga voalohany; ny maty amin' ny maha maty azy dia tsy voafehin' ny didy kanonikakanônika -- ka ny fisian' ny [[afo fandiovana]] mihitsy no toherina eto. Amin' io lohahevitra io, i Lotera dia nanohitra koa ny ady varotra atao ny amin' ny endolzansy sady niampanga ny Fiangonana ho nanararaotra ny fatahoran' ny vahoaka ny [[Afobe]] (Tsangan-kevitra faha-27). Amin' ny tranga faharoa, nanantitra i Lotera fa ny [[fibebehana]] ihany no ahazoana famelan-tsazy, fa tsy mila taratasin' endolzansy. Ny mifanohitra amin' izany no izy, araka an' i Lotera, satria manao izay tsy hahalalan' ny mpanota izay tokony hataony ny endolzansy, dia ny fiantrana sy ny [[fivalozana]]. Isan' ny antony nampisaraka ny KatolikaKatôlika sy ny ProtestantaPrôtestanta ny ady momba ny endolzansy izany.
 
=== Fanamafisan' ny KatolikaKatôlika ny fizarana endolzansy ===
Nanamafy ny maha zava-dehibe ny endolzansy tamin' ny [[Konsily tao Tridentio|KonsilyKônsily natao tao Tredentio]] (na Trenta) ny Fiangonana katolikakatôlika mba hanoherana an' i Lotera.
[[Sary:Papst Clemens VIII Italian 17th century.jpg|vignette|178x178px|Ny papa Klemento VIII]]
Noho izany dia nampahatsiahy i Leo X tao amin' ny fanamelohany an' i Lotera, ny tsy fitovian' ny famelana ny sazy voafetra sy ny tena famelana ny fahotana. Na dia izany aza dia maharitra hatramin' izao androntsikaandro ankehitriny izao ny fanomezana endolzansy, ka manara-maso izany ny KongregasionanKôngregasiônan' ny endolzansy izay natsangan' ny papa [[Klemento VIII]] (1592-1605) sady nakamban' i [[Klemento IX]] amin' ny Koria RomanaRômana tamin' ny taona 1669 -- ny fahefany dia nafindra tamin' ny Saint-Offce tamin' ny taona 1917 avy eo tamin' ny Pénitencerie apostolique, izay nisahana ny resaka endolzansy hatramin' ny nisiany.
[[Sary:Pope Clement IX.jpg|vignette|190x190px|Ny papa Klemento IX]]
Hatramin' izay ka hatramin' ny [[Konsily Vatikàna II|Kônsily Vatikàna II]], ny tahirinkevitra atao hoe paroasiana dia mbola ahitana fizaràna momba ny [[vavaka]] ao amin' ny toko natokana ho an' ny vavaka, fizaràna iray momba ny endolzansy. Ny ''Paroissien des fidèles'' dia mamoaka ny lisitry ny teny (invokasionainvôkasiôna) atao amin' ny endolzansy: ny hoe "Jesoako, mamindra fo" na "Fon' i Jesoa miala aina, meteza ho malalako" izay mahasolo ny 100 andro tokony hanaovana fivalozana, fa ny hoe "Masindahy JosefaJôsefa, mpiahy ny fahafatesana tsara, mivavaha ho anay" dia mahasolo 300 andro.
 
== Ny endolzansy ankehitriny ==