Andriamanitra (tokana): Fahasamihafan'ny versiona

Contenu supprimé Contenu ajouté
Zithal (dinika | fandraisan'anjara)
k Rohy
Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fanovana avy amin'ny finday Fiovana tamin'ny alalan'ny tranonkala finday Modification sur mobile avancée
Thelezifor (dinika | fandraisan'anjara)
Tsipelina
Andalana faha-1:
[[Andriamanitra (tokana)|'''Andriamanitra''']], araka ny finoana ao amin'ireo fivavahana [[MonoteismaMônôteisma|monoteistamônôteista]], dia ilay fisiana ambony indrindra, tokana, [[Famoronana (finoana sy fedrà)|mpamorona]] ny zavatra rehetra ary loharanon'ny zavatra misy rehetra. Tonga lafatra izy, tsy manam-petra, tsy miova, mandrakizay, tsara indrindra, mahalala ny zava-drehatra ary mahefa ny zava-drehetra ary andriamanitra misahana izao rehetra izao. Mpamonjy ny olombelona sy ny [[zavaboary]] rehetra, ary nanambara tena nandritra ny [[Tantara]] izy.
 
Ao amin'ny [[jodaisma]] sy ny [[kristianisma]] ary ny [[finoana silamo]] dia tsy mifangaro amin'izao tontolo izao sady ambonin'izao tontolo izao ([[Fihoa-draha|mihoa-draha]]) Andriamanitra. Tokana sy manan-tsitrapo manokana izy (latina: ''persona''). Ivelan'ny sehatry ny fivavahana dia nisy koa ny fiheveran'ireo [[Filôzôfia|filozofa]] ny amin'Andriamanitra tokana, ka efa hatramin'ny filozofafilôzôfa grika tamin'ny [[Andro Taloha]] izany ka hatramin'izao.
 
== Fiezahana hanana Andriamanitra tokana ==
Ny jodaisma sy ny kristianisma ary ny finoana silamo no tena fantatra mazava fa mino an' Andriamanitra tokana, nefa nisy fivavahana roa izay efa azo lazaina fa nanandrana ny [[monoteisma]]mônôteisma na efa monoteismamônôteisma, dia ny fivavahana tamin'ny andriamanitra Atona[[Atôna]] ([[atonismaatônisma]]) tao [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Egipta]] sy ny [[Zoroastrismazôrôastrisma]] (izay nisafidy ny iray tamin'ireo [[Andriamanitra (anarana iombonana)|andriamanitra]] maro ho Andriamaninyandriamaniny, dia i [[Ahora Mazda]]) ka nanao ny sisa rehetra ho zavatra hafa ([[anjely]] sns). Ny fivavahan'ny [[Hebreo (mponina)|Hebreo]] dia heverin'ny mpikaroka sasany fa nandalo ny fisafidianana andriamanitra iray tao amin'ireo andriamanitra maron'ny mponina tao [[Kanaana|Kanana]], dia i El na [[Iahveh]]<nowiki/> izany andriamanitra izany, ka nomena ny anarana hoe [[iahvisma]] izany fivavahana hebreo taloha izany.
 
=== Ny fivavahan'ny Egiptiana tamin'i AtonaAtôna ===
Ny fivavahana tamin'i AtonaAtôna, andriamanitry ny Egiptiana taloha elabe, izay atao hoe atonismaatônisma, dia efa nisy tamin'ny andron'ny [[farao]] Totmosisy[[Tôtmôsisy IV]] sy ny farao Amenotepa[[Amenôtepa III]], ary nanjary [[Monoteisma|andriamanitra tokana]] izy tamin'ny andron'ny farao Akenatona[[Akenatôna]] tamin'ny taonjato faha-14 tal. J.K. Nanome anjara toerana lehibe ny fivavahana amin'i AtonaAtôna nandritra ny fanjakany i AmenotepaAmenôtepa III, nefa ny zanany atao hoe Amenotepa[[Amenôtepa IV]] no niantso tena hoe AkenatonaAkenatôna ("zanak'i AtonaAtôna"). Ny farao Akenatona ihany no mpanelanelana ny olombelona amin'i AtonaAtôna. Tena zava-baovao izany satria nanana mpisorona ny manelanelana azy amin'ny andriamanitra ny fivavahana egiptiana [[PoliteismaPôliteisma|politeistapôliteista]] talohan'io.
 
Ninoana fa i AtonaAtôna no [[Famoronana (finoana sy fedrà)|namorona izao tontolo izao]]. I AtonaAtôna, izay sady ray no renin'ny zavaboary, dia Andriamanitraandriamanitra tokana nanoloana ny fivavahana tamin'andriamanitra maro teo amin'ny tany manodidina ny fanjakan'ny farao tamin'izany fotoana izany. Andriamanitra mahasahana izao rehetra izao izy ka tsy voafetra ho an'ny tombontsoan'i [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Egipta]] irery ihany.
 
Tamin'ny andron'i [[farao]] AkenatonaAkenatôna dia tsy nanana endrika azo tsapain-tanana hafa afa-tsy ny kapilan'ny [[masoandro]] mandefa ny tara-pahazavany isan'andro avy eny amin'ny lanitra i AtonaAtôna ka tsy nisy sary voasokitra hafa nenti-naneho azy. Zavatra niserana fotsiny teo amin'ny tantaran'ny fivavahana tao Egipta fahiny ny fivavahana tamin'i AtonaAtôna satria taorian'ny nahafatesan'i AkenatonaAkenatôna dia rava ny naha Andriamanitraandriamanitra tokana an'i AtonaAtôna<ref><small>Jan Assmann, "Le traumatisme monothéiste", in Thomas Römer (dir.), ''Enquête sur le Dieu unique'',  <abbr>éd.</abbr> Bayard/Le Monde de la Bible, 2010, <abbr>p.</abbr> 76.</small></ref> ka lasa nanompo an'i Amona[[Amôna (andriamanitra)|Amôna]] sy ny andriamanitra egiptiana maro hafa indray ny farao nandimby an'i AkenatonaAkenatôna.
 
I [[Sigmund Freud|Freud]], ilay psikanalista malaza, dia nihevitra fa ny fivavahana amin'i Atona no niandohan'ny fivavahan'ny Hebreo amin'Andriamanitra tokana, nefa lavin'ny mpahay tantara momba ny fivavahana izany<ref><small>Mireille Hadas-Lebel, [http://www.massorti.com/NAISSANCE-DU-MONOTHEISME.html#outil_sommaire_4 ''Monothéisme et exil de Babylone'' : 5. ''De la monolâtrie au monothéisme ?''], sur ''Massorti.com'', 17 juillet 2008, [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.massorti.com%2FNAISSANCE-DU-MONOTHEISME.html%23outil_sommaire_4 tahiry]].</small></ref>.
 
=== Andriamanitra tokana araka ny zoroastrisma ===
Ny [[zoroastrismazôrôastrisma]] na [[Zoroastrisma|zorastrianisma]]zôrôastrianisma dia isan'ireo fivavahana azo heverina fa monoteista voalohany mitory ny amin'ny famonjena mandrakizay any amin'ny tontolo hafa<ref name=":1"><small>Yves Lambert, ''La naissance des religions'',  <abbr>éd.</abbr> Armand Colin, 2009, <abbr>p.</abbr> 307.</small></ref> <ref><small>Gherardo Gnoli, "L'Iran ancien et le zoroastrisme", in Julien Ries (dir.) ''L'Homme indo-européen et le sacré'',  <abbr>éd.</abbr> Édisud, 1995.</small></ref>. I [[Ahora Mazda]] (''Ahura'' ''Mazda'') no anaran'Andriamanitra ao amin'io fivavahana io<ref><small>Jean Kellens, "Les documents d'origine : l'Avesta", in ''Religions et histoire'', <abbr>no</abbr> 44, ''Zoroastrisme, le rite pour l'éternité'', mai-juin 2012, <abbr>p.</abbr> 23.</small></ref>. Tsy noraisina ho [[Andriamanitra (anarana iombonana)|andriamanitra]] ireo andriamanitry ny [[mazdeisma]] maro taloha atao hoe ''daeva'' ([[Fiteny sanskrity|sanskrity]]: ''deva'', [[Fiteny latina|latina]]: ''deus''). Andriamanitra tokana sady mpahary i Ahora Mazda izay nanambara ny tenany tamin'i [[Zaratostra]] (na ZoroastraZôrôastra). Araka ny finoan'ny ZoroastrianaZôrôastriana dia hiorina ny fanjakan'i Ahora Mazda aorian'ny ady ifanaovan'ireo zavatra kambana noforoniny, dia ny [[Tsara]] sy ny [[Ratsy]], amin'izany dia horesin'ny Tsara ny Ratsy.
 
Misy anefa ireo mpandinika izay tsy miombon-kevitra amin'izany fa manao ny zoroastrisma ho fitohizan'ny [[mazdeisma]] ihany izay [[politeisma]]<ref name=":1" /> nivoatra ho amin'ny [[monolatrisma]]<ref><small>Yves Lambert, ''La naissance des religions'',  <abbr>éd.</abbr> Armand Colin, 2009, <abbr>p.</abbr> 339.</small></ref>. Tsy ninoana ho tokana hatramin'ny nanombohan'ny nahafantarana azy anefa i Ahora Mazda satria ny mazdeisma, izay nipoiran'ny zoroastrismazôrôastrisma, dia fivavahana nino ny fisian'ny andriamanitra maro sy nanompo andriamanitra maro.
 
== Ny Andriamanitry ny fivavahana abrahamika ==
 
=== Andriamanitra, araka ny jodaisma ===
I IHVH na YHWH (izay tononina indraindray hoe [[Iahveh]] na [[Jehovah]]) (hebreo: ''יהוה'' / ''ihwh'') no anaran' Andriamanitra ao amin'ny [[jodaisma]]. Ny anaran' Andriamanitra hoe ''Iahveh'' na ''Jehovah'', dia heverina fa manam-pifandraisana amin'ny fehezan-teny azo adika hoe "Izaho no ilay misy". Tokana ny andriamanitry ny [[Hebreo (mponina)|Hebreo]], maha saro-piaro azy izany araka ny [[Didy Folo|didy]] hoe "Aza manana andriamani-kaha fa izaho ihany". Ny [[Tanakh]], Baibolin'ny jodaisma izay tsy inona fa ny [[Testamenta Taloha]], no loharano ahafantarana ny amin' Andriamanitra ho an'ny [[Jiosy]].
 
Vokatry ny sitrapon' Andriamanitra no nampisy an'izao tontolo izao tamin'ny namoronany azy, ka noho izany dia Andrimanitra no Tompontompon'izao rehetra izao. Tsy mifangaro amin'ny [[zavaboary]] Andriamanitra fa ivelany sady amboniny ary tsy takatry ny saina, izany hoe [[Fihoa-draha|mihoa-draha]]. Tsy misy noho izany zavatra eto amin'izao tontolo izao azo anehoana an'Andriamanitra, ho [[fanompoan-tsampy]] izany raha izany no atao.
 
Araka ny Baiboly dia misy ampahan'ny toetrtoetran' Andriamanitra azo tarafina amin'ny toetran'ny olombelona noho ny nahariany ny olombelona tahaka ny endriny. Ao amin'ny Tanakh dia voalaza fa manam-pihetseham-po Andriamanitra: tezitra, faly, malahelo, diso fanantenana, mitsetra, mitia, na mankahala koa. Inoana koa fa Andriamanitra hendry, marina, mpamidra fo, mahatoky ary velona i [[Iahveh]]. Afaka mampanantena zavatra, afaka ny ho tezitra ary saro-piaro izy. Andriamanitra mpanjaka sy mpitsara ary miandry ny olony sahala amin'ny mpiandry ondry izy. Sarotiny izy amin'ny fitondran-tenan'ny mpanompony. Nanao [[fanekem-pihavanana]] tamin'ny vahoakany, dia ny [[Zanak'i Israely|Zanak'i Israely,]] izy.
 
=== Andriamanitra, araka ny kristianisma ===
Nandova ny fiveheverana sasany ao amin'ny [[jodaisma]] ny [[kristianisma]] noho izy nampiasa ny boky masin'ny jodaisma, dia ny [[Testamenta Taloha]] ao amin'ny [[Baiboly]]. Nisy fiovany izany fiheverana izany taorian'ny niainan'i [[Jesosy|JesosyJesoa Kristy]] teto an-tany izay ataon'ny Kristiana fa [[zanak'Andriamanitra]] tonga nofo sady ilay [[Mesia]] resahin'ireo [[mpaminany]] sady nadrasana hatramin'izay. Niteraka fikorontanan'ny finoana an' [[Andriamanitra tokana|Andriamanitra]] tokana, araka ny ampianarin'ny jodaisma, izany fivoasana vaovao ny [[Soratra Masina]] izany, izay tsy ny [[Testamenta Taloha]] ihany fa ny [[Testamenta Vaovao]] koa sy ny boky sasany ataon'ny manam-pahaizana hoe [[Apokrifan'ny Baiboly|''apokrifa'']] na ''pseodepigrafa,'' izay nampiditra voambolana avy amin'ny [[filozofiafilôzôfia]] grika (indrindra ny an'i [[Plato]]) hanazavany ny toetran'ny andriamaniny.
 
==== Andriamanitra Trinite ====
Taty aoriana, tamin'ny taonjato faha-4, dia lanin'ny maro an'isa tamin'ireo nivory nandritra ny [[Konsily tao Nikea|Kônsily tao Nikea]] ny [[Tenim-pinoana|tenim-pinoan]]'ny [[Trinite]] izay mihevitra an'Andriamanitra ho tokana nefa manana persona telo, dia ny [[Andriamanitra Ray|Ray]] sy ny [[Andriamanitra Zanaka|Zanaka]] ary ny [[Fanahy Masina]]. Noraiketina tao amin'ny [[fanekem-pinoana nikeana]] izany sady nohamafisina tamin'ny [[konsily]] hafa taty aoriana koa. Andriamanitra ny Ray, andriamanitraAndriamanitra ny Zanaka, andriamanitraAndriamanitra ny Fanahy Masina, hoy izy ireo nefa tokana Andriamanitra. Ny tenim-pinoan'ny Trinite dia miaro ny maha tokana an'Andriamanitra sady mampivohitra ny fananan'io Andriamanitra io persona[[Persôna (teôlôjia)|persôna]] telo izay samy manana ny anjara asany tamin'ny [[Famoronana (finoana sy fedrà)|famoronana]] izao tontolo izao sy amin'ny famonjena ny olombelona.
 
Tsy mora ny mahazo ny tiana ho lazaina amin'ny hoe ''persona'' satria tsy azo lazaina tanteraka ho fomba fiseho samihafan'ilay Andriamanitra tokana izany araka ny hita amin'ny tantaran'ny fampanjakana ny tenim-pinoan'ny Trinite izay nanamelohana fampianarana maro toy ny [[modalismamôdalisma]] sy ny [[doketismaDoketisma|dôketisma]] ary ny maro hafa koa.
 
Niteraka fisamatsamahan'ny kristianisma nandritra ny tantarany hatramin'izao izany toe-javatra izany.
 
Ny [[Katolisisma|KatolikaKatôlika]] sy ny ankamaroan'ny [[ProtestantismaPrôtestantisma|ProtestantaPrôtestanta]] ary ny [[Kristianisma ortodoksa|OrtodoksaOrtôdôksa]] dia mino ny Trinite.
 
==== Andriamanitra tsy Trinite ====
Tsy ny fiangonana kristiana rehetra no manaiky an'izany fiheverana an'i JesosyJesoa sy ny [[Fanahy Masina]] ho Andriamanitra izany, satria maro ireo fiangonana [[Antitrinitarisma|manohitra ny Trinite]] ka mihevitra an'i JesosyJesoa ho [[Mesia]] fotsiny fa tsy Andriamanitra, ary ny Fanahy Masina ho hery entin'Andriamanitra miasa.
 
=== Andriamanitra, araka ny finoana silamo ===
Ho an'ny [[finoana silamo]] indray dia i [[Allah]] no anaran'Andriamanitra tokana. Midika fotsiny hoe "Andriamanitra" io anarana io. Tsy azo aseho an-tsary Andriamanitra satria tsy mifangaro fa ivelan'ny zavatra noforoniny sady avo indrindra. I [[Mohamady]] (Muhammad) no mpaminanin' Andriamanitra izay inoan'ny Silamo fa namerina indray ny firesahana marina ny amin'Andriamanitra tamin'ny nahazoany ny fanambaràna ao amin'ny [[Kor'any]].
 
Tamin'ny nanambaràna ny [[Soratra Masina]], Andriamanitra dia niteny tamin'ny alalan'ny [[anjely]] Jibrily ([[Gabriela (arikanjely)|Gabriela]]) sy ny mpaminany Mohamady izay nandre ny tenin' Andriamanitra fa tsy ny feony. Sady lavitra no akaiky, sady araka ny fomban'olombelona no tsy takatry ny sain'olombelona Andriamanitra, araka ny soratra ao amin'ny [[Kor'any]], ka zava-miafina tanteraka izy, na "''ghayb''", ka tsy hay ampitahaina na amin'inona na amin'inona amin'ny zavatra noforoniny. Manana toetra fito fototra i Allah, dia ny fiainana, ny fahalalana, ny hery, ny sitrapo, ny fandrenesana, ny fahitana ary ny fitenenana.
 
Ivon'ny finoana sy ny fomba fiainan'ny mpino silamo ny anaran'i Allah izay ifatoran'ny lafim-piainany rehetra amin'ny alalan'ny fivavahana. Tsy lahy tsy vavy Andriamanitra. Mpahary sy mahefa ny zava-drehetra sy mahalala ny zava-drehetra ary mihoatra ny zavaboary noforoniny izy. Izy no tompon'izao rehetra izao sy ny hoavy, mpitsara amin'ny [[fitsarana farany]], niseho tamin'ny mpaminany nifandimby hatramin'i [[Adama]] ka hatramin'i Mohamady. Ny soràta 112 (''Al-Ikhlas'') dia mamondrona ny fotopotony amin'ny fiheveran'ny Silamo an'Andriamanitra: "Izy no Allah tokana, Allah tsy takatry ny eritreritra, tsy miteraka Izy, tsy nateraka Izy, ary tsy mitovy na amin'inona na amin'inona Izy". Ny [[Kor'any]] dia manambara koa ny toetr' Andriamanitra izay [[Fihoa-draha|mihoa-draha]] tanteraka nefa milaza koa io boky io fa akaiky ny olombelona (Kor'any, soràta 50.16) sy ny zavaboary noforoniny izay isehoan'ny asany sy anehoany izany asany izany Andriamanitra<ref name=":0"><small>Paul Ballanfat, "Allâh" in M.A. Amir-Moezzi (dir.) ''Dictionnaire du Coran'',  <abbr>éd.</abbr> Robert Laffont, 2007, <abbr>p.</abbr> 40-43.</small></ref>.
Andalana faha-53:
Mitarika ny olombelona amin'ny hoaviny izay tsy fantany na ny heviny na ny vokany Andriamanitra; afaka mitari-dalana na mampania ny olombelona Andriamanitra, manasazy sy mamela heloka izy. Fantany ny antsipirian'ny fisainan'ny olona tsirairay, izy no hitsara amin'ny fitsarana farany izay hanasaziana ny mpanota sy ny tsy mino ary hamaliana soa ny mpino mahatoky. Ambara matetika ny fahatezerany ka matetika izy dia atao hoe "ilay Mahatahotra" ([[Fiteny arabo|arabo]]: ''al-Jabbâr'' na ''al-Qahhâr''). Nefa ny toetrany misongadina indrindra dia ny halehiben'ny famindram-pony izay mahery vaika ka mahasahana ny zavatra rehetra, araka ny voasoratra ao amin'ny Kor'any<ref name=":0" />.
 
== Ny fiheveran'ny filozofafilôzôfa an'Andriamanitra ==
 
=== Andriamanitra araka ny filozofiafilôzôfia grika ===
Nino fisiana [[Andriamanitra (anarana iombonana)|andriamanitra]] maro ny vahoaka grika tamin'ny [[Andro Taloha]]. Tao amin'ireo fiozofafiôzôfa grika no nipoiran'ny fiheverana ny fisian'ny andriamanitra tokana. Amin'i Wilfred Monod, "Tsy mihambo hanazava ny fiavian'izao tontolo izao ny Andriamanitry ny filozofa grika, fa ny lamina sy ny ambaratonga izay hita ao aminy fotsiny, eo amin'ny zavatra fehezin'ny fiforonana sy ny fahasimbana"<ref><small>Wilfred Monod, ''Dieu dans l'Univers'', Fischbader, Paris, 1933, <abbr>p.</abbr> 55-56.</small></ref>.
 
Ny filozofiafilôzôfia grika taloha izay nisy akony lehibe tamin'ny fiheverana taty aoriana ny amin' Andriamanitra, dia tsy niraharaha firy ny resaka momba ny andriamanitra, satria maro loatra ireo andriamanitra grika mameno izao tontolo izao ireo<ref name=":2"><small>Philippe Hoffmann, « Y a-t-il un monothéisme philosophique dans l'Antiquité ? », dans Thomas Römer (dir.), ''Enquête sur le Dieu unique'',  <abbr>éd.</abbr> Bayard/Le Monde de la Bible, 2010, <abbr>p.</abbr> 145-153.</small></ref> ka tsy mendrika hanokanana lohateny ao amin'ny filozofia<ref><small>Francis Wolff, « Un démiurge moral », dans ''Le Monde des religions'', hors-série N° 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 28-32.</small></ref>. Ohatra, ao amin'ny asasoratr'i [[Aristotle|AristotyAristôty]], izay nisy fiantraikany tamin'ny [[teolojiateôlôjia]] jiosy sy kristiana ary miozolmana<ref><small>Alain de Libera, ''La Philosophie médiévale'', Paris, PUF, <abbr>coll.</abbr> « Quadrige Manuels », 1993 (rééd. 2004) (<nowiki>ISBN 978-2-13-054319-0</nowiki>)</small></ref> <ref><small>Rémi Brague, ''Au moyen du Moyen Âge'', Philosophies médiévales en chrétienté, judaïsme et islam, Paris, Flammarion, Champs-Essais <abbr>no</abbr> 856, 2008 (<nowiki>ISBN 978-2-0812-1785-0</nowiki>).</small></ref>, dia ampahany kely dia kely no natokany hiresahana ny amin'ny ataony hoe andriamanitra. Noho izany, rehefa miresaka ny amin'ny andriamanitra (''to théon'') i Aristoty dia "izao tontolo izao tsy azo tsapain-tanana" no tiany ho resahina amin'izany, dia ilay fisiana voalohany indrindra, izay ampy ka tsy mitady zavatra hafa, nefa tsy "Andriamanitra" tokana sy mihoatra an'izao tontolo izao velively izany<ref name=":2" />.
 
Tamin'ny taonjato faha-3 taor. J.K., tamin'ny andron'ny [[neoplatonismaNeoplatonisma|neôplatônisma]], rehefa nisy ny fifaninanana ara-tsaina sy ara-pitondran-tena tamin'ny fivavahana kristiana vao nisandratra, vao izay nanao vaindohan-draharaha ny fandinihany ara-tsaina ny amin'ny andriamanitra na ny amin'Andriamanitra ny filozofafilôzôfa toa an'i PlotinoPlôtino, i PorfiraPôrfira ary i Prôklosy. I PlotinoPlôtino dia namorona ny fiheverana ny ataony hoe "ny Iray" (grika: ''to en''), foto-javatra voalohany mihoa-draha izay manjaka amin'ny zava-misy marina<ref name=":2" /> ary tsy azo fantarina afa-tsy amin'ny alalan'ireo toetra fantatra momba azy. Araka ny fanadihadian'i Mireille Hadas-Lebel, "Ao amin'ireo Grika, ny foto-javatra tokana izay manetsika izao tontolo izao dia momba ny filozofiafilôzôfia<ref><small>Mireille Hadas-Lebel, [https://www.massorti.com/Pourquoi-rester-juif?PHPSESSID=3d96a845dd7e9b67e262275565f04ba4 « Pourquoi rester juif »] [<nowiki/>[[tahiry]]], ''Massorti.com'', 11 novembre 2008.</small></ref>.
 
=== Andriamanitra araka ireo filozofa deista ===
Ny [[deisma]] dia fanambaràna araka ny faharesen-dahatry ny saina ny amin'ny fisian'Andriamanitra, izay manolotra endrika ara-pinoana mifanentana amin'ny saina, izay ivelan'ny fivavahana miorina amin'ny [[Fanambaràna (finoana)|fanambaràn]]-tenan'Andriamanitra<ref name=":3"><small>Jacqueline Lalouette, article « Déisme et théisme », in ''Dictionnaire des faits religieux'',  <abbr>éd.</abbr> Quadrige/P.U.F., 2010, <abbr>p.</abbr> 232.</small></ref>, fa manolotra fomba ahafantarana an' Andriamanitra amin'ny alalan'ny fomban'olombelona<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 54.</small></ref>, nefa tsy mihambo hamaritra ny antsipirian-toetrany<ref><small>Jacqueline Lalouette, article « Déisme et théisme », in ''Dictionnaire des faits religieux'',  <abbr>éd.</abbr> Quadrige/P.U.F., 2010, <abbr>p.</abbr> 233.</small></ref>. "Andriamanitry ny hevitra" izany fa tsy "Andriamanitry ny finoana" na "Andriamanitry ny fanompoam-pivavahana", na dia heverin'i [[Kant]] fa ny "fanompoam-pivavahana atao amin' Andriamanitra" dia tokony ho tanterahina amin'ny alalan'ny fomba fiainana "am-panahy sy am-pahamarinana"<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 56.</small></ref>.
 
Ho an'ireo mpanao tsikera hiarovana ny finoana kristiana (apolojiaapôlôjia kristiana) dia olona tsy tia vavaka sady mpanota ny deista izay mihambo tsy mila fanampianana avy amin' Andriamanitra mba hahalalany an' Andriamanitra, ka tsy mila ny Fanambarànafanambaràna<ref name=":3" />.
 
Ho an'i Kant, ny deisma dia fiheverana an' Andriamanitra ho "antom-pisian'izao tontolo izao", foto-javatra mpandrindra izay tsy mamaly tanteraka ny fiandrasan'ny olombelona; ho an'io filozofafilôzôfa io dia "fitadiavana an' Andriamanitra mba hieritreretana ny siansa amin'ny fandrosoany" ny deisma<ref><small>Henri d'Aviau de Ternay, ''Traces bibliques dans la loi morale chez Kant'',  <abbr>éd.</abbr> Beauchesne, 1986, <abbr>p.</abbr> 143, [https://books.google.be/books?id=1r9L3nSbrl8C&pg=PA143 ampahan-dahatsoratra vakio eto] [tahiry].</small></ref>.
 
Tsy nanolotra famaritana mazava ny amin' Andriamanitra ny deisma ary ny famaritana nomeny dia mampiroaroa saina ka nahatonga ny deisma tsy nisy fanohizana tena azo tsapain-tanana ho fireham-pivavahana taty aoriana<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 57.</small></ref>.
 
== Jereo koa: ==