Imanoela: Fahasamihafan'ny versiona

Ny teny hoe '''[[Imanoela]]''' na [[Imanoela|'''Emanoela''']] dia anarana hita ao amin'ny [[Baiboly]], ao amin'ny [[Bokin'i Isaia]] (na [[Bokin'i Isaia|Izaia]]) izay anondroan'ny mpaminany ilay zaza hateraka sy hanafaka ny [[Fanjakan'i Jodà]]. Amin'ny Kristiana dia i [[Jesosy]] io Imanoela io., Ho an'ny Kristiana diaary ny andro nahaterahan'ny [[Mesia]] no andro nahaterahan'i Imanoela izay atao hoe Kristy, araka ny voasoratra ao amin'ny [[Evanjelin'i Matio]].

Ny hoe ''Imanoela'' na ''Emanoela'' dia [[fanagasiana]] anarana avy amin'ny andalana ao amin'ny Baiboly jiosy amin'ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] ([[Tanakh]]) hoe עִמָּנוּ אֵל / ''‘immânû ’él'' izay midika hoe "miaraka amintsika Andriamanitra" na "hiaraka amintsika anie Andriamanitra"<ref><small>Jean-Daniel Macchi, « Esaïe 7 : un destin messianique inopiné ? », dans L. Gagnebin, A. Gounelle et R. Bernard (éd.), ''La Christologie entre dogmes, doutes et remises en question'', Paris, Van Dieren Editeur, 2002 ([http://www.unige.ch/theologie/distance/courslibre/atintro2007/documents/esaie7.pdf vakio eto] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.unige.ch%2Ftheologie%2Fdistance%2Fcourslibre%2Fatintro2007%2Fdocuments%2Fesaie7.pdf atahiry]]), <abbr>p.</abbr> 53-68</small></ref>. Anarana am-panoharana ny hoe ''‘Immânû 'el''. Io anarana io dia nadikan'ny [[Septoaginta|Baiboly jiosy amin'ny teny[[Fiteny grika|tenygrika]] ([[Septanta]]) amin'ny endri-teny hoe ''Ἐμμανουήλ'' / ''Emmanouēl'' <ref><small>Collectif, ''La Septante Grec-Français'', ThéoTeX, 2014 (<nowiki>ISBN 9782362600173</nowiki>, [https://books.google.be/books?id=oxdYBAAAQBAJ vakio eto] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fbooks.google.be%2Fbooks%3Fid%3DoxdYBAAAQBAJ tahiry]]), <abbr>p.</abbr> 4505</small></ref>. izay voasana hoe ''μεθ ἡμῶν ὁ Θεός'' / ''meth êmôn o Theos'' "amintsika Andriamanitra". Ny [[Baiboly amin'ny teny malagasy#Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy|Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy]] no ahitana ny hoe ''Imanoela'' fa ny [[Baiboly amin'ny teny malagasy#Baiboly katolika amin'ny teny malagasy|Baiboly katolika amin'ny teny malagasy]] no misy ny hoe ''Emanoela''.

Anarana anondroan'ny mpaminany ny [[Mesia]] nampanantenaina ny vahoaka [[Jiosy]], araka ny [[Bokin'i Isaia]] (na [[Bokin'i Izaia]]) (Is. 7.14) ny hoe ''Imanoela'' na ''Emanoela''. Tamin'ny vanim-potoana nitrangan'ny faminaniana an'i Imanoela dia natahotra ny horavànan'i [[Siria]] sy ny [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan'i Israely]] (na [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan'i Samaria]]) izay niady taminy teo anelanelan'ny taona 734 sy 733 tal. J.K. ny [[Fanjakan'i Jodà]] ka valin-teny nomen'[[Andriamanitra (tokana)|Andriamanitra]] an'i [[Ahaza]] mpanjakany izay nila torohevitra tamin'Andriamanitra izany faminaniana izany. Tsy nanambara mazava ny fotoana hahaterahan'ilay zaza hitondra ny famonjen'i Iahveh anefa ny mpaminany. HarovanNoho izany dia harovan'Andriamanitra ny Tranon'i [[Davida (mpanjaka)|Davida]]<ref><small>Sweeney, Marvin A (1996). ''[https://books.google.mg/books?id=BdSzj9-SZv0C&pg=PR3&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Isaiah 1–39: With an Introduction to Prophetic Literature.]'' Eerdmans''.'', p. 169, 174.</small></ref>.

Tao amin'ny sehatry ny [[ady siro-efraimita]] (taona 735--734 tal. J.K.) izayno niatrehan'ny [[Fanjakan'i Jodà]] ady tamin'ny [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan'i Israely]] (atao hoe Efraima, ao amin'ny faminaniana) sy ny Fanjakana siriana (izay atao hoe Arama na Arama-Damaskosy). Ny Bokin'i Isaia (Is. 7.1-2) dia mitantara ny nanafihan'ny mpanjakan'i [[Fokon'i Israely#Fokon'i Efraima|Efraima]] sy ny mpanjakan'i Siria an'i Jerosalema raha nanda ny hiaraka aminy ny mpanjaka Ahaza hanoherana ny [[Asiria|Asiriana]]. Te hila vonjy amin'i Asiria i [[Ahaza]], nefa, araka ny baikon'Andriamanitra dia naka ny zanany atao hoe שְׁאָר יָשׁוּב/ ''Shear-Yashub'' (''Seara-Jasoba'' ao amin'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy) (anarana am-panoharana midika hoe "Hisy sisa hiverina") ny mpaminany Isaia ka nilaza tamin'i Ahaza fa tsy hahomby ireo mpanjaka roa ireo (Is. 7.3-9).

Nitantara tamin'i [[Ahaza]] i Isaia ny amin'ny famantarana hahalalany fa marina izany faminaniana izany: "Indro, hanan'anaka ny zazavavy ka hiteraka zazalahy, ary ny anarany hataony hoe עִמָּנוּ אֵל / ''‘Immânû ’El'' (''Imanoela'' na ''Emanoela'') ("Andriamanitra amintsika"), ary "ho lao ny tanin'ireo mpanjaka roa maharaiki-tahotra anao ireorahaireo raha tsy mbola mahalala handà ny ratsy sy hifidy ny tsara izany zaza izany." (Is. 7.13-16).

Ny andininy manaraka dia misy faminaniana hafa koa izay ahitana fa nampiantso an'i [[Asiria]] hiady amin'i [[Fanjakan'i Jodà|Jodà]] amin'ny fotoana mbola ho avy Andriamanitra: "I Iahveh hahatonga aminao sy ny olonao ary ny mpianakavin-drainao izay andro tsy mbola nisy toa azy hatramin'ny andro nialan'i Efraima tamin'i Jodà (dia ny mpanjakan'i Asiria)" (Isaia 7.17).

Mitantara ny fahavoazana hitranga ny andininy 18-25: "Ary amin'izany andro izany dia samy hiompy ombivavy kely sy ondry roa ny olona; Ary noho ny haben'ny ronono azo avy amin'ireo dia hihinana rononomandry izy; Fa rononomandry sy tantely no ho fihinan'ny olona sisa rehetra ao amin'ny tany. Ary amin'Izanyizany andro izany dia ho rakotry ny hery sy ny tsilo ny tany rehetra izay nisy voaloboka arivo nahazo sekely arivo." (17.21-23)<ref><small>Childs, Brevard S (1996). ''[https://books.google.mg/books?id=yTxixTkYagoC&printsec=frontcover&dq=Childs,+Brevard+S.++Isaiah&source=bl&ots=OJQOHRw1Ou&sig=IMMKve1mV6k2k8cPDEScFptZyKU&hl=en&ei=BlecTNDFDdKWceT24PMJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Isaiah].'' Westminster John Knox Press, p. 61.</small></ref>.

Misy anarana ara-paminaniana lava kokoa hita ao amin'ny Isaia (Is. 9.6), dia ny hoe פֶּלֶא יֹועֵץ אֵל גִּבֹּור אֲבִיעַד שַׂר־שָׁלֹֽום‬ / ''Pele-Yō‘êṣ-‘êl-Gibbōr-‘Ăḇî‘Aḏ-Sar-Shālōm'' izay midika hoe "Mahagaga, Mpanolo-tsaina, Andriamanitra Mahery, Rain'ny mandrakizay Andrian'ny fiadanana". Ao amin'ny [[Baiboly]] maro, isan'izany ny [[Baiboly amin'ny teny malagasy]], diaka avy hatrany dia io dikany io no voasoratra fa tsy ilay "anarana" amin'ny teny hebreo.

Ny manampahaizana dia mihevitra fa ny nahavitana an-tsoratra ireo zava-nitranga ireo dia tamin'ny fanapahan'i [[Hezekia]] zanak'i Azaza, izany hoe telopolo taona taty aoriana, mba handresena lahatra an'i Hezekia tsy hikambana amin'ny mpanjaka hafa izay mikazamikasa ny hikomy amin'ny mpanjakazaka amin'izy ireo, dia ny Asiriana. Anterin'i Isaia ny loza vokatry ny nataon'ireo mpifanolo-bodirindrina amin'ny [[Fanjakan'i Jodà]], dia ny [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan'i Israely]] sy i Arama-Damasy (Siria) raha nikomy tamin'ny fotoan'i Ahaza. Tsy niraharaha an'i Isaia i Hezekia ka nikambana tamin'ireo mpikomy. Nanjary tanteraka ny zavatra nampitandreman'ny mpaminany: noravàn'ny Asiriana i Jodà ary saiky tsy afa-nandositra i Hezekia niaraka tamin'ny sezafiandrianany. Taonjato iray taty aoriana, tamin'ny fotoana nanjakan'i [[Josia]], nasiam-panitsiana izany faminaniana izany mba hanehoana an'i Ahaza ho toybtoy ny mpanjaka tsy mino fa nanary ny fampanantenam-piarovana avy amin'Andriamanitra, ka nahatonga an'Andriamanitra naniraka ny Asiriana handrava ny tany hatramin'ny hitsanganan'ny mpanjaka mahatoky (izay mety ho i [[Josia (mpanjakan'i Jodà)|Josia]])<ref name=":1"><small>Sweeney, Marvin A (1996). ''Isaiah 1–39: With an Introduction to Prophetic Literature. Eerdmans.'', p. 159.</small></ref>.

Ny Isaia 7-8 dia miresaka momba ireo zaza telo manana anarana am-panoharana, dia i ''Shear-Yashub'' sy i ''Immanu'El'' ary i ''Maher-shalal-hash-baz''<ref><small>Barker, Margaret (2001). "Isaiah". ''In'' Dunn, James D.G.; Rogerson, John. ''[https://books.google.mg/books?id=2Vo-11umIZQC&pg=PA489&dq=margaret+barker+Isaiah&hl=en&sa=X&ei=FTKRT8igBM2ZmQX3kOHVAQ&redir_esc=y#v=onepage&q=margaret%20barker%20Isaiah&f=false Eerdmans Commentary on the Bible.]'' Eerdmans., p. 506.</small></ref>. Ny Isaia 8.18 mampahalala ny mpamaky fa ny mpaminany [[Isaia]] sy ireo zanany ireo dia famantarana ("Indreto, izaho sy ireo zaza nomen'i [[Iahveh]] ahy dia famantarana sy fahagagana ao amin'i Israely avy amin'i Iahveh, Tompon'ny maro, izay monina ao an-tendrombohitra [[Ziona]]."). Tsy mazava ny hevitr'ireo anarana ireo: ny hoe ''Shear-Yashub'' dia nisy nahazo fivoasana samihafa: ny sisa amin'i Efraima sy amin'i Siria ihany no ho sisa velona amin'ny fanafihan'ny Asiriana, na ny sisa amin'i Jodà no hibebaka ka hiverina amin' Andriamanitra, nefa ao amin'ny Isaia 10.20-23 dia hoatry ny te hilaza fa ny sisa amin'i Israely no hiverina amin'ny fanjakan'i [[Davida (Baiboly)|Davida]]<ref name=":2"><small>Finlay, Timothy D. (2005). ''The Birth Report Genre in the Hebrew Bible.'' Mohr Siebeck., p. 178–179.</small></ref>. Ny anarana hoe ''Maher-shalal-hash-baz'' dia mazava tsarafa fa mifandray amin'ny faharavàn'i Efraima sy i Siria izay efa fantatra mialoha.

Ny anarana hoe ''Immanu'El'' kosa dia mety midika fotsiny fa ny zazavavy bevohoka rehetra tamin'ny taona 734 tal. J.K. dia samy afaka hanome anarana ny zanany hoe "''miaraka amintsika Andriamanitra''" amin'ny fotoana ahaterahany; nefa raha toa ka zaza iray ihany no resahina dia mety ho ny zanak'i Ahaza izany, angamba i [[Hezekia]] mpandimby azy (izay nadrasan'ny [[Jiosy]] tamin'izany fotoana izany); na satria ny zanaka ara-tandindona hafa dia zanak'i Isaia, i Immanu'El dia mety ho zanak'ilay mpaminany koa <ref name=":2" />. Miova ny hevitr'io anarana io: ao amin'ny Isaia 7 dia tandindon'ny fanantenana ny faharesen'i Siria sy i Efraima ny anarana hoe ''Immanu'El'', fa ao amin'ny Isaia 8.8 kosa dia tondroina ho firenena efa madiva hotafihin'ny Asiriana i Immanu'El <ref name=":0" />.

Ny Evanjelin'i Matio dia manao tonon-tsiahy ny faminanian'i Isaia momba an'i Imanoela, amin'ny fampiasana ny dikan-teny grika fa tsy ny dika fototra amin'ny teny hebreo. Manomboka amin'ny tetiaran'i Jesosy hatramin'i [[Abrahama (patriarka)|Abrahama]] mahafaoka an'i [[Davida (mpanjaka)|Davida]] i [[Matio]], ka milaza fa "zanak'i Davida" i Jesosy (Mat. 1.1), isan'ny "tranon'i Davida" (Isaia 7.12) izay nomena ny famantaran'i Imanoela. Ny Matio 1.16 dia milaza fa tsy zanaka naterak'i [[Josefa (vadin'i Maria)|Josefa]] i Jesosy, ary tsy miresaka an'i Josefa ho rain'i Jesosy i Matio. Ny andininy 1.18-25 dia mitodika any amin'i [[Maria (renin'i Jesoa)|Maria]], ilay ho renin'i Jesosy, fofombadin'i Josefa, nefa "hita fa nitoe-jaza avy tamin'ny [[Fanahy Masina]]" alohan'ny hiraisany trano amin'i Josefa (and. 18). Saika hanapaka ny fifamofoana i Josefa no nisy [[anjely]] niseho taminy tamin'ny alalan'ny nofy ka nilaza taminy fa avy amin'Andriamanitra izany zaza izany. Ny Matio 1.22-23 dia manambara fa fahatanterahan'ny [[Soratra Masina]] izany<ref><small>France, R.T. (2007). ''[https://books.google.mg/books?id=0ruP6J_XPCEC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=R.+T.+France+The+Gospel+of+Matthew&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Gospel of Matthew.]'' Eerdmans., p. 46–47.</small></ref>.

Nosoratan'olona mino ny maha Mesia an'i Jesosy ny Evanjelin'i Matio, dia ilay Mesia nampanantenaina, "Andriamanitra amintsika"<ref><small>Burkett, Delbert (2002). ''[https://books.google.mg/books?id=EcsQknxV-xQC&printsec=frontcover&dq=An+introduction+to+the+New+Testament+and+the+origins+of+Christianity+Delbert+Royce+Burkett&redir_esc=y#v=onepage&q=Gospel%20of%20Matthew&f=false An introduction to the New Testament and the origins of Christianity].'' Cambridge University Press. <nowiki>ISBN 978-0521007207</nowiki>, p. 74.</small></ref> <ref><small>Brown, Raymond E.; Fitzmyer, Joseph A.; Donfried, Karl Paul (1978). "Gospel of Matthew". ''[https://books.google.mg/books?id=ML1mnUBwmhcC&pg=PA261&dq=raymond+brown+mary+in+the+testament&hl=en&sa=X&ei=d0OfT9rqA-GpiAekpKz7Dw&redir_esc=y#v=onepage&q=Emmanuel&f=false Mary in the New Testament].'' Paulist Press., p. 1002.</small></ref>. Tamin'ny voalohany, ny anaram-boninahitra sahala amin'ny hoe "Mesia" sy "zanak'Andriamanitra" dia nentina nanoritsoritra ny fomban'ilay Jesosy hoavy amin'ny fotoan'ny "deutera parousia" na fiaviany fanindroany; nefa tsy ela taty aoriana dia lasa natao hoe "Zanak'Andriamanitra" izy tamin'ny [[Fitsanganan'i Jesosy tamin'ny maty|fitsanganany tamin'ny maty]]; avy eo ao amin'ny Evanjelin'i Marka izy dia tonga zanakZanak'Andriamanitra rehefa natao batisa; farany ny Evanjelin'i Matio sy ny [[Evanjelin'i Lioka]] nanampy fitantarana ny fahatanoran'i Jesosy ka milaza azy ho efa Zanak'Andriamanitra hatramin'ny voalohany indrindra, talohan'ny nitorontoronan'ny [[reny virijiny]] azy sady tsy nanana ray olombelona<ref><small>Loewe, William P. (1996). ''[https://books.google.mg/books?id=o7e1PCoH1dIC&pg=PA184&dq=infancy+narrative+of+Jesus&hl=en&sa=X&ei=E5KjT_nbMsjbmAWltbjlDg&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The College Student's Introduction to Christology].'' Liturgical Press., p. 184.</small></ref>.