Tendrombohitra Garizima: Fahasamihafan'ny versiona

Amin'ny [[fiteny hebreo samaritana]] izy dia atao hoe Ar-Garzim io tendrombohitra io, amin'ny [[fiteny arabo]] dia جبل جرزيم / Jabal Jarizīm, na جبل الطور‎ / ''Jabal et Tur,'' amin'ny [[Fiteny hebreo|fiteny hebreo jiosy]] kosa dia הַר גְּרִיזִּים / ''Har Gerizim.''

Mirefy 881 metatra ny tendrombohitra Garizima ary mideza dia mideza ny ao amin'ny ilanytahezany avaratra sady rakotra ahitra ny tampony. Isan'ireo tendrombohitra avo indrindra ao [[Jordania Andrefana]] sy ao [[Isiraely|Israely]] izy. Misy loharano mangatsiatsiaka mivoaka ny eny amin'ny fotony rehefa [[lohataona]]. Tanàna madinika roa no miorina eo amin'ny tahezany, dia i Kiryat Luza (tanàna samaritana) sy i Har Brakha (tanàna jiosy) (hebreo: הַר בְּרָכָה, izay midika hoe "Tendrombohitry ny Fitahiana").

Tany amin'ny taona 330 tal. J.K. tany ho any ny vahoaka samaritana dia nanorina tempoly teo an-tampon'ny tendrombohitra Gezirima izay nanjary foibentoeran'ny fivavahana samaritana (na [[samaritanisma]]), sahala amin'ny [[Tempolin'i Jerosalema]] izay foibentoeran'ny fivavahana jiosy (na [[jodaisma]]). Io tempoly io dia naorina taloha kelin'ny famaboan-tanàna nataon'i [[Aleksandra Lehibe|Aleksardra Lehibe]] <ref><small>Ursula Schattner-Rieser (chargée de cours d'araméen et de grammaire comparée des langues sémitiques à l'ELCOA de l'Institut catholique de Paris, et chargée de conférences d’"hébreu qumrânien et dialectes araméens des premiers siècles" à l'École pratique des hautes études en Sorbonne) Des Samariens au bon Samaritain, ou le plus petit groupe ethnico-religieux.</small></ref> na taoriana kelin'izany <ref name=":0"><small>Araka ny lahatsoratra "Samaritans" ao amin'ny ''Jewish Encyclopedia,'' 1901-1906.</small></ref>. Voahodidina manda fiarovana, araka ny [[Bokin'ny Makabeo]], io tempoly io tamin'izany fotoana izany. Noravan'ilay mpanjaka hasmoneana atao hoe Joany Hirkana I <ref><small>I Joany Hirkana I dia zanakalahy faharoan'i Simona Makabeo sady mpisorom-be tao amin'ny Tempolin'i Jerosalema tamin'ny faran'nytaonjato faharoa tal. J.K.</small></ref> tamin'ny taonjato faharoa tal. J.K. io tempoly io (taona 108 tal. J.K.).

Araka ny fisavana ny tao ambanin'ny tany sy araka ny loharanon-kevitra tamin'ny [[Andro Taloha]] dia nisy tempoly naorina ho an'i Zeosy ([[Andriamanitra (anarana iombonana)|andriamanitra]] grika: Ζεύς / ''Zeús'') teo amin'io toerana io tamin'ny andron'ny emperora romana Hadriano (latina: ''Imperator Cæsar Traianus Hadrianus Augustus''). Rehefa niova ho amin'ny fivavahana kristiana ny Empira bizantina dia nanery ireo vahoaka vitsy anisa mba hanaraka ny [[fivavahana kristiana]] araka ny heveriny ho ny tena izy. Ny emperora Zeno (latina : ''Flavius Zeno Perpetuus Augustus''), izay nanjaka hatramin'ny taona 474 ka hatramin'ny 491 dia nanenjika ny [[Jiosy]] sy ny [[Samaritana]] sady nandrodana ny tempoly samaritana (fanidroany izany) izay tsy voaorina intsony<ref name=":0" />.

Na dia noravana aza ny tempolin'ny Samaritana dia nijanona ho foiben'ny fivavahana samaritana ny tendrombohitra Garizima hatramin'izao. Izany no mahatonga ny mpisorom-be samaritana tsy maintsy honina manodidina an'ilay tendrombohitra. FidinaIo mpisorona io dia fidina avy amin'ireo fianakaviana (na "trano") mpisorona "izay heverina fa taranak'i [[Aarona]], rahalahin'i [[Mosesy]]"<ref><small>"The Socio politics of the Samaritans in the Palestinian Occupied Territories", par les <abbr>Dr</abbr> Hussein Ahmad Yousef et Iyad Barghouti, ''An-Najah National University''.</small></ref>.

Saika ny Samaritana rehetra no monina tao amin'ny vakin-tanàn'i Nablosa (izay nantsoina hoe Sekema na Sikema tany aloha), ao Jordania Andrefana, eo ambanin'ny tendrombohitra Garizima, izay tsy ananany zo manokana. Ny mpanjakan'i Jordania atao hoe Hussein (nanjaka 1952--1999) dia nividy tany teo amin'ilay tendrombohitra kaizay nomeny ny vahoaka samaritana. Nanorin-tanàna teo ny Samaritana izayka nomenynanome nyanarana anaranaazy hoe Kiryat Luza (hebreo: קרית לוזה; arabo: قرية لوزة‎). Ankehitriny io faritra io dia lasa foiben'ny fiainana ara-panahin'ny vahoaka samaritana manontolo ka eo no onenan'ny mpisorom-be. Zava-dehibe amin'ny Samaritana ny fanapehanfanapahan-kevitry ny mpanjaka Hussein. Ahitana [[sinagoga]] ny ao amin'io tanàna io. Ny Samaritana ao Nablosa dia tsy monina ao Kiryat Luza avokoa, nefa noho ny afitsok'ireo Intifada roa dia maro aminy no nanorim-ponenana teo amin'ny faritra milamina kokoa eo amin'ny tendrombohitra Garizima<ref><small>Ny ''Intifada'' dia fihetsiketsehana nataon'ny vahoaka hanoherana ny tafika israeliana izay nitoby teo amin'ireo faritra azon'ny Israeliana sy tamin'ny faritra nomena ny Fahefana palestiniana toa ny faritr'i Gaza sy i Jordania Andrefana.</small></ref>.

Miteny arabo andavanandro ny Samaritana ao [[Jordania Andrefana]] nefa mampiasa fiteny hebreo samaritana rehefa amin'ny fanompoam-pivavahana.