Paska jiosy: Fahasamihafan'ny versiona

Contenu supprimé Contenu ajouté
Thelezifor (dinika | fandraisan'anjara)
Rohy
Zithal (dinika | fandraisan'anjara)
Rohy
Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fanovana avy amin'ny finday Fiovana tamin'ny alalan'ny tranonkala finday
Andalana faha-1:
[[Sary:Figures The Israelites Eat the Passover.jpg|vignette|''Mihinana ny paska ny Israelita,'' nataon'i Gérard Hoet sy ny namany'','' taona 1728.]]
Ny '''Paska''' '''jiosy''' na '''Paka jody''' izay atao hoe '''''Pesa'h''''' amin'ny teny hebreo dia fety lehibe amin'ny [[Jiosy]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny fialan'ny [[Zanak'i Israely|Zanak'i Isiraely]] avy tao [[Ejipta]] sy ny niampitan'izy ireo ny [[Ranomasina Mena]] teo ambany fitarihan'i [[Mosesy]] (na Moizy); izany dia voatantara ao amin'ny [[Bokin'ny Eksodosy]] ao amin'ny [[Baiboly]]. Ankalazaina isan-taona anatin'ny fito na valo andro manomboka amin'ny faha-14n'ny volana [[Nisana (volana hebreo)|Nisana]] amin'ny filentehan'ny [[masoandro]] ny Paska jiosy na Pesa'h. Tsy afangaro ny Pesa'h sy ny [[Paska]] kristiana.
 
== Anaran'ilay fety ==
Avy amin'ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''pascha'' izay avy amin'ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe ''פֶּסַח'' / ''pesa'h'' na ''pesa'kh'', izay midika hoe "fandalovana eo ambony" ny teny [[Fanagasiana|nogasina]] hoe ''paska'' na ''paka''. Izany dia mampahatsiahy ny nandalovan'ny fahafatesana teo ambonin'ny tranon'ireo [[Hebreo (mponina)|Hebreo]] ka tsy namely afa-tsy ny voalohan-teraky ny Ejipsiana nandritra ny fisehoan'ny [[Loza folo tao Egipta|loza folo]] tao Ejipta<ref><small>Philippe Haddaddate - mars 2013, [http://www.akadem.org/medias/documents/Pessah-seder-VERBATIM.pdf « ''Le Seder de Pessah'' »] [archive], sur ''Akadem''.</small></ref>.
 
== Ny Pasaka jiosy araka ny Baiboly ==
Andalana faha-9:
=== Ny Pasaka jiosy araka ny Testamenta Taloha ===
[[Sary:David Roberts-IsraelitesLeavingEgypt 1828.jpg|vignette|305x305px|''Miainga avy ao Ejipta ny Israelita,'' nataon'i David Roberts, taona 1828.]]
Fitambarana fankalazana roa samy voalaza ao amin'ny [[Testamenta Taloha]] ny paska jiosy.
 
Ny voalohany dia ny fanaovana fanatitra amin'ny andron'ny Pesa'h (hebreo: ''kornban pesa'h'') izay anaovana sorona ondrilahy kely iray taona tsy misy kilema izay tanterahin'ny loham-pianakaviana amin'ny harivan'ny faha-14n'ny volana Aviva (na Abiba na [[Nisana (volana hebreo)|Nisana]]). Talohan'ny namelezan'ny loza fahafolo an'i Ejipta no nandidian'Andriamanitra ny hanatanterahana izany mba hiarovana izay manatanteraka izany. Natsatsika ny henan'ilay ondrilahy kely ary tsy misy masirasira (na lalivay) ny mofo hanina miaraka aminy (hebreo: ''matzot'') sady nafangaro anana mangidy. Natao eo amin'ny tolam-baravarana ny ran'ilay ondrikelyzanak'ondry mba ho famantarana satria hoy Andriamanitra tamin'izay: "ho fantaro izany ra izany ary ''izaho handalo eo amboninareo'' (hebreo: ''וּפָסַחְתִּי'' ''עֲלֵכֶם'' / ''ufasa'hti alekhem''); ny loza dia tsy hahazo anareo"<ref><small>Jereo Eksodosy 12.1-13; 13.4 sy Deoteronomia 16.1.</small></ref>.
 
Ny faharoa dia ny fankalazana ny mofo tsy misy masirasira (hebreo: ''hag hamatzothaatzot'') izay ahatsiarovana ny fivoahana avy ao Ejipta. Maharitra herinandro ny fankalazana sady tsy azo ihinanana mofo misy masirasira. Tsy tokony hitahiry masirasira (na lalivay) (hebreo: ''hametz'') ao an-tokantranony ny Hebreo na Jiosy tsirairay raha tsy te-hesorina tsy ho isan'ny vahoakan'Andriamanitra. Atao ho fivoriana masina ny andro voalohany sy fahafito <ref><small>Jereo: Eksodosy 12.14-20.</small></ref>. Tsy zavatra mifangaro sady tsy mitovy hevitra ny fetin'ny fandalovana sy ny fetin'ny mofo tsy misy masirasira <ref><small>Jereo: Eksodosy 12.14-20.</small></ref> na dia niara-notanterahina taorian'ny fivoahana avy any Ejipta<ref><small>Eksodosy 12.11 sy Deoteronomia 16.3.</small></ref>. Tanterahina amin'ny harivan'ny faha-14n'ny volana voalohany ny paska jiosy, mba hankalazana ny fanafahana avy ao Ejipta. Ilay fety faharoa kosa dia ankalazaina mandritra ny fito andro manomboka amin'ny andro faha-15, sady mifandray amin'ny fitsimohan'ny orza sy ny fitsingerenan'ny fanombohan'ny fotoam-pambolena isan-taona; miaraka amin'io koa ny fanaovana fanatitra ny ''omera'' izay alaina amin'ny voaloham-bokatry ny fiotazana sy ny fijinjana voalohany ary isaina manomboka amin'io ny ny fito herinandro hanaovana izany fanatitra izany ka rehefa tapitra ireo herinandro ireo dia ankalazaina ny fetinFetin'ny Fijinjana (na Fetin'ny Loha-vokatra)<ref><small>Jereo : Eksodosy 23.15-16 ; Levitikosy 23.10-16 ; Nomery 9.1-12; 28.26.</small></ref>.
 
Ny Paska jiosy dia notanterahina raha avy nandresy ny fahavalony i [[Josoa]] tao Gilgala<ref><small>Jereo: Josoa 5.10</small></ref>; tsy misy resaka momba izany ao amin'ny [[Tanakh]] hatramin'izay ka hatramin'ny nanjakan'i [[Hezekia]] (Ezekiasa) sy [[Josia (mpanjakan'i Jodà)|Josia]] (Josiasa), na dia nankalazaina izany tamin'ny andron'i [[Samoela]] sy i [[Solomona|Salomona]], araka ny [[Bokin'ny Tantara]]; izany elanelam-potoana izany dia mety ho vokatry ny fisarahan'ny firenena tamin'ny andron'ireo [[Mpitsara ao amin'ny Baiboly|Mpitsara]] sy noho ny [[fanompoan-tsampy]] tafiditra tamin'ny andron'i Jeroboama<ref><small>2Mpanjaka 23.21-23; 2Tantara 8.12-13; 30.1-27; 35:1-19.</small></ref>. Nisy fankalazàna hafa koa tamin'ny fiverenana tao Ziona taorian'ny [[Fahababoana tany Babilona|Fahababoana]] araka ny voalazan'ny Lalàna sy mba ho mariky ny firavoravoana<ref><small>Ezra 6.19-22.</small></ref>.
 
=== Ny Paska jiosy araka ny Testamenta Vaovao ===
[[Sary:Última Cena - Juan de Juanes.jpg|vignette|326x326px|''Ilay Sakafo hariva farany,'' nataon'i Juan de Juanes, taona 1562.]]
Ny [[Filazantsara sinoptika|Filazantsara telo voalohany]] dia manambara fa ny teny hoe ''Pesa'h'' dia manondro, ho an'ny [[Apostoly roa ambin'ny folo|Apostoly]] sy ho an'ny [[Fariseo]], ny Paska jiosy sy ny fetin'ny mofo tsy misy masirasira ary ny fanatitra atao amin'ny andro paska<ref><small>Encyclopedia Judaica 2008, ''Passover'', The Gale Group, 2008 ([http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0015_0_15458.html vakio an-tranokala] [tahiry]).</small></ref>. Araka ny [[Filazantsara sinoptika]], dia nohomboana tamin'ny faha-15n'ny volana [[Nisana (volana hebreo)|Nisana]] i Jesosy, tamin'ny andro voalohan'ny fety, ary ny Fiaraha-misakafo farany dia tamin'ny faha-14n'io volana io. Manan-danja amin'ny fivavahana kristiana io andro io fa nihinanan'i [[Jesosy]] sy ny [[Apostoly roa ambin'ny folo|mpianany]] ny paska sady nanaovan'i Jesosy lahateny fanazavana ny fahafatesany ho zavatra ilaina hahazoam-panavotana<ref><small>Marka 14.22 sy 24.</small></ref>. Ny [[Filazantsara araka an'i Jaona|Evanjelin'i Joany]] anefa dia milaza fa nohomboana tamin'ny faha-14n'ny volana Nisana i Jesosy, tamin'ny ora voatondro hanatanterahana ny fanatitry ny Paska<ref><small>Joany 19.14 ; jereo koa18.28.</small></ref> ary ny fiaraha-misakafo farany dia tamin'ny faha-13n'io volana io. Tsy araka ny tena fanisana andro izany fahasamihafana izany fa araka ny hevitra teolojika tian'ilay Evanjelistraevanjelistra havoitra, satria tiany haseho ho ilay zanak'ondrin'ny Paska i Jesosy<ref><small>Joany 1.29 sy 19.36. voatsiahy ao amin'ny ''Encyclopedia Judaica'' 2008.</small></ref>.
 
== Ny hevitr'ireo mpanao fitsikerana ara-tantara ==
Araka ny fomba fijerin'ireo mpanao fitsikerana ny [[Baiboly]], lahatsora-dalàna avy amin'ny lovantsofin'ny mpisorona ny Paska jiosy izay natomboka tao Ejipta. Nampiditra ny fombafomba tranainy ny mpandrafitra ny [[Tanakh]] sady namadika izany ho ara-tantara sady nanisika azy ao amin'ny fitantarana ny fivoahana avy ao Ejipta<ref><small>John Van Seters, ''The Life of Moses: The Yahwist as Historian in Exodus-Numbers'', Westminsters-Koks, 1994, p. 118.</small></ref>.
 
== Jereo koa: ==