Panteisma: Fahasamihafan'ny versiona
Contenu supprimé Contenu ajouté
k Tsipelina |
Rohy |
||
Andalana faha-1:
Ny [[panteisma]] dia fampianarana filozofika sady ara-pivavahana izay milaza fa ny fitambaran'ny zava-drehetra dia [[Andriamanitra (anarana iombonana)|Andriamanitra]]. Tsy mifangaro amin'ny [[monoteisma]] ny panteisma. Ny monoteisma dia finoana ny fisian'[[Andriamanitra (tokana)|Andriamanitra tokana]] mpamorona izao tontolo ka nefa tsy mifangaro amin'izao tontolo izao fa sady ivelany sy amboniny ([[Fihoa-draha|mihoa-draha]]) no manana sitrapo azy manokana (latina: ''persona'').
Izany fampianarana ny amin'ny panteisma izany dia efa niseho nanomboka tamin'ny andron'ny [[neoplatonisma]] (nanomboka taonjato faha-3 taor. J.K.). Amin'ireo filozofa neoplatonisiana dia fisehoan'Andriamanitra ny fomban'ny olombelona sy ny zava-misy iainany (panteisma akosmika). Ny hafa koa, indrindra ny [[Hindoisma|filozofa hindoa]], dia mampianatra fa ny fitambaran'ny zavatra rehetra, na dia miovaova sy manam-petra aza, dia ataony hoe Andriamanitra (panteisma kosmika).
== Fiforonan'ny teny hoe ''panteisma'' ==
Avy amin'ny fitambaran'ny teny grika hoe πὰν / pan ("manontolo") sy θεός / theos ("andriamanitra") ny teny vahiny (frantsay: ''pantheisme''; anglisy: ''pantheism'') nohagasina hoe ''panteisma''. Tao amin'ny asa soratr'i John Toland<ref><small>''Dictionnaire des philosophes'' sous la direction de Denis Huisman, <abbr>p.</abbr> 2523, PUF, 1984.</small></ref> tamin'ny taona 1720 atao hoe ''Pantheisticon'', na raha ny marina kokoa, tao amin'ny asasoratr'i Joseph Raphson, tao amin'ny boky nosoratany hoe ''De Spatio Reali seu Ente Infinito'' tamin'ny taona 1697<ref><small>Ann Thomson'','' ''Bodies of Thought: Science, Religion, and the Soul in the Early Enlightenment,'' 2008, page 54.</small></ref>, izay nanavahany ireo panteista tamin'ireo atea (frantsay: ''athées'') sy tamin'ireo materialista: ny panteista dia ireo mpanao asa fandinihana manambara fa misy zavatra tokana tsy azo tsapain-tanana sady mana-tsaina izay namorona izao rehetra izao avy amin'ny tenany<ref><small>Ann Thomson, "Existe-t-il un républicanisme panthéiste au XVIIIème siècle ?" ''[http://erea.revues.org/266 E-rea]'' ([http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Ferea.revues.org%2F266 Tahiry])</small></ref>.
Ao amin'ny folozofia tandrefana, indrindra nanomboka tamin'i Spinoza<ref><small>Baruch Spinoza, ''Ethica Ordine Geometrico, 1675,'' ao amin'ny teny fampidirana.</small></ref> dia nampitovizin-kevitra amin'ny hoe ''Natiora'' ny hoe πὰν / pan ("manontolo") amin'ny heviny mahafao-be, izany hoe "ny zavatra rehetra misy". Ny panteisma dia manao ny Natiora ho Andriamanitra. Ny panteisma dia tsy afangaro amin'ny [[panenteisma]] izay ataon'i Hegel hoe "ao amin'Andriamanitra ny zava-drehetra"<ref><small>G.W.F.Hegel, ''Vorlesungen über das System der Philosophie'', 1828, <abbr>p.</abbr> 254-260.</small></ref> ka omeny anarana hoe akosmika. Avy amin'ny fampianarana ny pateisma ihany ny
== Ny panteisma eo amin'ny sehatry ny fivavahana ==
Andalana faha-12:
==== Ny panteisma akosmika ====
Ny [[panteisma akosmika]] fiheverana sy finoana fa tsy misy zava-misy marina afa-tsy Andriamanitra ka ny zavatra hafa rehetra dia sary fotsiny. Ny panteisma akosmika dia hita indrindra ao amin'ny fivavahan hindoa, izay velabelarin'ny filozofa indina atao hoe Adi Shankara, mpiaro ny Advaita Vedanta. Izao ny hevitra tohanany amin'izany:
Tsy zava-misy marina ny zavatra manam-petra, dia ny zavatra rehetra voafetran'ny fotoana ka tsy maharitra izay sahala amin'ny lay manakona na koa manambara an'Andriamanitra mandrakizay, na bado na manam-pahaizana ianao.
Andalana faha-21:
==== Ny panteisma kosmika ====
Ny [[panteisma kosmika]] dia mahafaoka ny fitambaran'ny zavatra rehetra manam-petra sy miovaova, voafetran'ny fotoana, izay ataony hoe Andriamanitra. Ny panteisma kosmika hindoa dia mampitovy ny fitambaran'ny zavatra rehetra ao amin'ny tontolon'ny Fiovana, voafetran'ny fotoana, ireo fisehoan-javatra, ny Natiora (''Prakriti''), amin'ny Andriamani-bavy, ohatra ny andriamanibavy ''Kali'', izay fisehoana amin'ny lafiny fitolomana sy amin'ny maha reny ilay andriamanitra Shiva. Andriamanitra dia tsy inona fa ny fitambaran'ny zavatra rehetra ao amin'izao tontolo izao. Ny zavatra rehetra manam-pisiana dia ao amin'Andriamanitra ary Andriamanitra dia ao amin'ny fitambaran'ireo zavatra manam-pisiana ireo.
Ny [[hindoisma]] anefa dia mihevitra indraindray an'Andriamanitra ho manan-tsitrapo manokana (presona) (araka ny sekolin'ny bhakti, dvaita vedanta, sns.), nefa ny advaita na ny samkhya dia mihevitra fa ny ''Prakriti'', (ny Natiora, izao rehetra izao amin'ny maha fisehon'Andriamanitra azy), sy i S''hiva/Purusha'' (ny tena Fisian'Andriamanitra) dia miara-misy. Izao tontolo izao izay miseho dia tsy afa-mametra na oviana na oviana ny fisiana marin'Andriamanitra. Izao, ohatra, no voasoratra ao amin'ny ''Katha Upanishad'' 2-III-7 sy 8:
"Ep ambonin'ny ''sattva'' (fahazavana madio) no itoeran'ny ''Atman'' feno fiandrianana, ary eo ambonin'ny ''Atman'' feno fiandrianana no itoeran'ilay Tsy Miseho. Eo ambonin'ilay Tsy Miseho no itoeran'ny ''Purusha''."
| |||