Bahaisma: Fahasamihafan'ny versiona

Ny [[Bahaisma]] na [[Bahaisma|Baha'isma]] na [[Bahaisma|Finoana baha'i]] na [[Bahaisma|Finoana bahay]] dia finoana abrahamika mahaleo tena noentin'ny irak'Andriamanitra iray antsoina hoe Baha'u'llah. Fivavahana [[Monoteisma|monoteista]] ny finoana bahay. Baha'i na Bahay no iantsoana ireo mpanara-dia ity finoana ity. Ny Baha'i dia mandalaMandala ny maha tokana an'Andriamanitra. Nyny finoana bahay diaBaha'i. fivavahana abrahamika izay mitory ny maha iray ara-panahy ny olombelona rehetra ny finoana bahay. Ny mpino bahay dia milaza ny tenany ho mpikambana amin'nyamina "fivavahana mahaleo tena"<ref><small>Denis MacEoin, [https://fr.scribd.com/document/3550026/Responses-to-Apostacy « Personal allegiance and the loss of balance in Babi and Baha’i studies : A response to Moojan Momen’s ‘‘Marginality and Apostasy’’ »], Religion,‎ 2008 ([[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.scribd.com%2Fdoc%2F3550026%2FResponses-to-Apostacy tahiry]])</small></ref> .

Ilay Persana atao hoe Mīrzā Ḥusayn-ʿAlī Nūrī (1817-1892), izay atao hoe Baha'u'llah taty aoriana, no nanorina azyny finoana bahay tamin'ny taona 1863. Ny anarana hoe ''Baha'u'llah'' dia midika hoe "Voninahitr'Andriamanitra" izay atao amin'ny teny arabo mitovy dika amin'io hoe ''Bahāʾ-Allāh''. Mpianatr'i Bahāʾ-Allāh ny mpino bahay. Ny finoana bahay dia manana foibetoerana mihoatra ny 100000 eran-tany ka ao Haifa no foibeny fara tampony. Tamin'ny taona 2011 dia niisa 7.000.000 any ho any ny mpino bahay izay avy amin'ny foko 2100 samihafa miparitaka amin'ny firenena 189 <ref><small>[https://info.bahai.org/bahai-world-community.html "The Bahá’í World Community"] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Finfo.bahai.org%2Fbahai-world-community.html tahiry]]</small></ref>. Ny ivotoerana ara-panahy, izay nanaovana fivahiniana masina (''ziyarat'') sady ivotoeran'ny fitantanan-draharaha dia ao Haifa sy ao Acra any Israely.

manarakaManaraka ny fizotry ny tanaran'ireo mpitarika ara-panahy azy ny tantaran'ny finoana bahay, ka manombokananomboka tamin'ny takarivan'ny 22 Mey 1844 izany, araka ny fanapahan-kevitry ny Bāb tao [[Shiraz]] ao Iràna, sady miorina amin'ny fototra ara-pitantantanan-draharaha napetrak'ireo olo-malaza ara-tantaran'nyilay finoana. Tao amin'ny fanjakana iraniana sy otomàna foana ny fikambanana bahay ka tsy niova izany raha tsy tamin'ny nahafatesan'i Bahāʾ-Allāh tamin'ny taona 1892. Nivoatra tao Eoropa sy tany Amerika Avaratra ilay fivavahana tamin'ny andron'i ʿAbd-al-Bahāʾ zanak'i Bahāʾ-Allāh, ary nihamafy orina tao Iràna izay toerana mbola izakany fanenjehana mafy ankehitriny. Tamin'ny nahafatesan'i ʿAbd-al-BahāʾtaminBahāʾ tamin'ny taona 1921 dia niditra tamin'ny dingana vaovao ny fitarihana ara-panahy ny fikambanana, ka nivoatra avy amin'ny fitarihan'olon-tokana ho amin'ny fandaminam-pandraharahana izay ahitana olom-boafidy sy olom-boatendry.

Tamin'ny nahafatesan'i Sayyid Kāẓim, mpandimby an'i Šayḫ Aḥmad tamin'ny fitantanana ny sekoly, dia lasa nitady mpampianatra hafa ny sasany tamin'ny mpianany mba hitantana ny fikambanana. Araka ny finoana dia niaingaNiainga ho any [[Shiraz]] ny iray amin'ireo mpianatra ireo, dia i Mullā Ḥusayn, taorin'ny efapolo andro nanaovana vavaka sy fiofadianfifadian-kanina.

RehefaNoraisin'ny tongamponina tanyizay nanasa azy hiantrano ao aminy i Mullā Ḥusayn tamin'ny 22 Mey 1844 diarehefa noraisin'ny mponinatonga izay nanasa azy hiantra ao aminytany. RehafaRehefa avy nanontany ny antoanton-dian'ny vahiny izany olona izany dia nilaza ny tenany ho ilay olona tadiavin'i Mullā Ḥusayn. I Sayyid ʿAlī Muḥammad Šīrāzī dia mpivarotra tao Shiraz izay 25 taona ka nilaza ny tenany fa ny fisehoana vaovaon'Andriamanitra sady ilay Mahdi nandrasana hatrizay (na ''Qāʾim'').

Nitondra ny anatramanaram-bob inahitraboninahitra hoe ''Bāb'' (باب ), izay midika hoe "varavarana" izy (izany hoe varavarana idirana mankany amin'ny fahamarinana), ary notifirin'ny manampahefana tao Iràna ka maty, araka ny faneren'ireo mpitondra fivavahana shiita, enin-taona taty aoriana tao [[Tabriz]].

I Mullā Ḥusayn no mpianatry ny Bāb voalohany. Tao anaty fotoana fohy dia niampy fito ambin'ny folo izany (ka ny iray aminy dia vahivavyvehivavy atao hoahoe Tahira). Treraka tamin'izany fotoana izany ny [[babisma]]. Ireo mpianatra valo ambin'ny folo volohany ireo no fantatra hatrami'izay ao amin'ny babisma hoe "Taratasin'ilay Velona" na "Soratr'ilay Velona". Ny votoatin'ny hafatry ny Bāb dia ny fahantomotry ny fahatongavan' "Ilay hahariharin'Andriamanitra" (''man yuẓhiruh Allāh''), ilay nampanantenaina tao amin'ny fanambaràn'ireo fivavahana tany aloha. Isan'ny mpianatry ny Bāb i Bahāʾ-Allāh mpanorina ny finoana bahay ka nanambara ny tenany ho ny fahatanterahan'ny faminanian'ny Bāb.

Ny mpanorina ny finoana bahay, i Mīrzā Ḥusayn-ʿAlī Nūrī, dia teraka tao amin'ny faritanin'i Mazanderan any Iràna tamin'ny 12 Novambra 1817 tao amin'ny fianakavian'andriana iray. Niasa tao amin'ny governoran'ny shah ao Iràna ny rainy. Rehefa maty ny rainy dia saika hatao mpandimby azy ao amin'ny lapan'ny mpanjaka i Mīrzā Ḥusayn-ʿAlī Nūrī. Tsy nanaiky anefa izy mba hahafahany manokana ny fotoany amin'ny fanampiana ny olona ianjadian'ny tsindrihazolena sy ny marary ary ny mahantra, sady hiaro ny rariny. Nikambana tamin'ny babisma <ref><small>Ny babisma dia fikambanana na firehana ara-pivavahana nipoitra avy amin'ny sampana shiita izay manao fampianarana mihanohitra amin'ny finoana silamo be mpanaraka amin'ny fanambaran'ny mpamorona azy, ny Bāb, fa fisehoan'Andriavanitra avokoa ny mpaminanany rehetra ary mitovy amin'i mohamady izy. Faniratsirana ny finoana silamo izany amin'ireo miozolmana satria amin'izy ireo dia i mohavady no mpaminany farany sady lehibe indrindra.</small></ref> izy tamin'ny faha-30 taonany. Tamin'ny taona 1852 dia nosamborina izy ka sy nasesitany tany Bagdad izay niankina tamin'ny fanjakana otomàna.

Afaka 10 taona tany an-tsesitany tao BagdadaBagdad izy, tamin'ny faha-12 andron'ny fankalazana ny fetin'ny Riḍvān<ref><small>Ny Riḍvān no fety lehibe indrindra ao amin'ny tetiandro bahay izay maharitra 12 andro. Izany fety izany dia atao ho fahatsiarovana an'i Bahāʾ-Allāh. Ny teny hoe ''riḍvān'' dia midika hoe "paradisa" ka mampahatsiahy ny zaridainan'i Ridván teo akaikin'i Bagdad izay nitoeran'i Bahāʾ-Allāh taorian'ny fanaovan'ny Fanjakana otomàna sesitany azy tany Bagdad .</small></ref>, izay nanomboka tamin'ny 22 Avrily hatramin'ny 03 Mey 1863, dia nilaza tamin'ny manodidina azy fa izy no ilay nambara fa ho tonga, araka ny filazà'ny Bāb mialoha, dia ilay "fisehoana" fara tampon'Andriamanitra izay nadrasan'ireo [[Monoteisma|fivavahana monoteista]] sasany. Nanomboka nahangona mpianatra izy, sady nanana eritreritra ny hanorina fivavahana ho an'ny olona rehetra eran-tany, izay hisehon'ny fahatanterahana tongalafatra amin'ny fivavahana rehetra nisy haraminhatramin'izay sady ho vatofehizoron'ny fanjakan'ny fandriampahalemana sy ny fahamarinana sy ny fahafahana ary ny olombelona eto an-tany. Voatery nandao an'i Bagdad i Bahāʾ-Allāh ka nankany Konstantinopoly, avy eo nankany Edirne (any [[Torkia]] amin'izao) tamin'ny taona 1864 ary farany tany Acre (ao [[Isiraely|Israely]] amin'izao fotoana izao), avy eo tao amin'ny vilayet tao [[Damaskosy|Damasy]] na [[Damaskosy]] (ao [[Siria]] akehitriny).

Nananao ny toriteniny tamin'ny alalan'ny fanoratana boky i Bahāʾ-Allāh ka ny tena manan-danja indrindra amin'izany dia nosoratany tao amin'ny fonjan'i Acre, dia ny ''Kitāb-i Aqdas'' ("Boky Masina indrindra"). Tao Edirne tamin'ny taona 1868 dia nandefa ny hafatra voasoratra ho an'ireo mpitondra malaza tamin'ny androny izy, isan'izany ny shah tao [[Iràna]], ny tsar Alexadre II tao [[Rosia]], ny mpanjakavavy Victoria tany AngleretaAngletera, ny emperora Guillaume I, i [[Napoleon III|Napoléon III]] ary ny papa [[Pio IX]], izay namporisihiny hametra ny fitaovam-piadiany sy hanao izay hahatanteraka ny [[Fandriam-pahalemana|fandriampahalemana]] ho an'ny rehetra sady maharitra ary mahenika an'izao tontolo izao.[[Sary:Shrine-of-Bahaullah.jpg|vignette|259x259px|Ny mausolean'i Bahāʾ-Allāh ao Acre.]]Tany an-tsesitany sy tany am-ponja no nandanian'i Bahāʾ-Allāh ny efapolo taona farany niainany. Tamin'ny volana Aogositra 1868 hatramin'ny 1877 dia nohidiana tao amin'ny tanàna torka fanidiana voafonja tao Acre akaikin'i Haifa izy. Avy eo dia nonina tao ivelan'izany tanàna izany tany ambanivohitra izy, tao amin'ny trano antitra tao Bahjī, izay nahafatesany sy nandevanana azy tamin'ny 29 Mey 1892. Ao no toeran'ny ''qibla''<ref><small>Ny ''qibla'' (قبلة) izay midika hoe "zotra" na "fitodika" dia ny toerana tandrifin'ny fitodihan'ny mpino raha manatanteraka ny vavaka tsy maintsy atao (arabo: صلاة / ''ṣalāh'').</small></ref> ho an'ny mpino bahay, toerana itodihan'ny Bahay rehefa manao ny vavaka tsy maintsy atao (''ṣalāt'').

Noho ny fanetsehany sy ny fitarihany nampian'ireo mpianatra sangany mitondra ny anarana hoe "Tanan'ny Raharahan'Andriamanitra", dia nanomboka ny "Kroazady folo taona" (''ǧihād'') tamin'ny taona 1953 ka tsy nifarana raha tsy tamin'ny taona 1963. Izany "Kroazady" izany dia nahatonga ny finoana bahay ho hitaniely amin'ny firenena manerana an'izao tontolo izao. Teo anelanelan'ny fanendrena azy tamin'ny taona 1921 sy ny nahafatesany tamin'ny taona 1957 dia 100000 tonga 400000 any ho any ny isan'ny mpino bahay, ary ny firenena nisy azy ireo dia 35 tonga 250 any ho any. Nahatsangana Antenimieram-pirenena ara-panahy enina vaovao izy, izay nanovona ireo efa nisy tao Iràna sy tao Etazonia.

Ny "Tranon'ny Fahamarinana ho an'Izao Tontolo Izao" no fitondrana faratampon'ny finoana bahay ary ireo mpikambana sivy ao aminy dia fidin'ny mpikambana ao amin'ireo antenimieram-pirenena ara-panahy rehetra isaky ny dimy taona. Ny lehilahy feno 21 taona ihany no azo fidina ho mpikambana ao amin'ny Tranon'Izao Tontolo Izao ho an'ny Fahamarinana, nefa amin'ny finoana bahay ankehitriny (tsy araka ny zava-nisy tamin'ny fikambanana bahay tandrefana talohan'ny fiavian'i ʿAbd-al-Bahāʾ tany eo an-toerana sy hatramin'ny tenantenan'ny taonjato faha-20 teo amin'ny fikambanana bahay tany Atsinanana Afovoany) dia afaka fidina amin'ny toerana hafa rehetra na ny lehilahy na ny vehivavy.

[[Monoteisma|Mino an'Andriamanitra tokana]] sy mandrakizay izay mpamorona ny zavatra rehetra, isan'izany ny zavaboary sy ny hery eto amin'izao tontolo izao ny Bahay. Mino izy ireo fa tsy voafatranvoafetran'ny fotoana sady tsy manam-piandohana nasy fiafarana Andriamanitra. Amin'izy ireo dia "manan-tsitrapo manokana nefa tsy azo fantarina, tsy takatry ny saina loharano nipoiran'ny fanambaràna rehetra, mandrakizay, mahalala ny zava-drehetra, manatrika amin'ny toerana rehetra ary mahefa ny zava-drehetra Andriamanitra"<ref><small>Shoghi Effendi, ''[http://reference.bahai.org/en/t/se/GPB/gpb-9.html#gr26 God Passes By]'', 1944 <abbr>p.</abbr> 49. ([http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Freference.bahai.org%2Fen%2Ft%2Fse%2FGPB%2Fgpb-9.html%23gr26 Tahiry])</small></ref>. Na dia tsy takatra mivantana aza Andriamanitra dia mahazo an-tsaina ny zavatra noforoniny izy, ka sady manana tanjona no manana sitrapo. Mino ny Bahay fa manambara ny sitrapony amin'ny fomba maro Andriamanitra, ohatra amin'ny alalan'ny hafatra maro misesy atao hoe Fisehoan'Andriamanitra (''maẓhar-i ilāhī'') na indraidray atao hoe mpanabe araka an'Andriamanitra. Ireo fisehoan'Andriamanitra izay manambara ny fikendreny ireo dia ampiasaina hanorenana ny fivavahana eto amin'izao tontolo izao.

Milaza ny fampianarana bahay fa lehibe loatra Andriamanitra ka tsy mety ho azon'ny olombelona amin'ny alalan'ny sary feno sy mazava tsara<ref><small>Juan Cole, [http://bahai-library.com/cole_concept_manifestation "The Concept of Manifestation in the Bahá’í Writings"], Bahá’í Studies, Ottawa, Bahá’í Studies Publications, <abbr>vol.</abbr> 9,‎ 1982, <abbr>p.</abbr> 1-38 ([http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fbahai-library.com%2Fcole_concept_manifestation tahiry]])</small></ref>. Ao amin'ny finoana bahay dia tondroina amin'ny fampiasana anaram-boninahitra Andriamanitra (ohatra: "ilay maheryMahery indrindra") ary maro ireo teny ananterana ny maha tokana azy.

NyIlay atao hoe fanambaràna (''wahī'') ara-pivavahana miandalana, amin'ny Bahay, dia mahatonga azy ireo hanaiky ny maha tena izy ny ankamaroan'ny fivavahana manerana izao tontolo izao, ka ny mpanorina azy na ny olona manan-danja indrindra tao amin'ireo fivavahahnafivavahana ireo dia heveriny ho "fisehoan'Andriamanitra". Isan'ireo "fisehoana" ireo ohatra i [[Mosesy]] (na Moizy)<ref><small>I Mosesy (na Moizy) dia ilay lehilahylazain'ny Baiboky fa nanafaka ny Hebreo avy tany Ejipta sady nanorina ny fivavahana jiosy.</small></ref>, i [[Jesoa]] (na Jesosy)<ref><small>I Jesoa na Jesosy no antom-pisian'ny fivavahana kristiana izay mino azy ho zanak'Andriamanitra.</small></ref>, i [[Mohamady]]<ref><small>I Mohamady (arabo: ''Muhammad'') no mpaminany farany sady lehibe indrindra ao amin'ny finoana silamo.</small></ref>, i Krishna<ref><small>I Krushna (sanskrity: ''Kṛṣṇa'') ao amin'ny fivavahana sy ny fedrà hindoa dia fisehoan'ilay andriamanitra Vishnu, fa ho an'ny mpino hindoa sasany dia maneho an'ilay andriamanitra fara tampony, ilay moaminjy izao tontolo izao.</small></ref>, i [[Zaratostra]] (na Zoroastra)<ref><small>I Zaratostra na Zoroastra (avestika: ''Zarathuštra'') dia ilay mpaminany mpanorina ny fivavahana amin'i Ahura mazda ho andriavanitra tokana, dia ny [[zoroastrisma]] na zoroastrianisma</small>.</ref> ary i Boda (Buddha)<ref><small>I Boda (sanskrit: ''Buddha'') dia olon-kendry indiana, ilay mpanorina ny [[Bodisma|fivavahana bodista]].</small></ref>. Mihevitra koa ny Bahay fa ireo olona hafa resahina ao amin'ny bokim-pivavahana toa an'i [[Adama (Baiboly)|Adama]], i [[Abrahama (patriarka)|Abrahama]], i [[Noa]] (na Noe na Nuh) ary i Hud dia tena nisy tokoa sady mpaminanin'Andriamanitra. Araka ny fivoasana bahay, ny tantaram-pivavahana dia fotoam-pisedrana (''dispensations'') itrangan'ny fisehoana mitarika ho amin'ny fanambaràna mivelatra kokoa sady mandroso kokoa izay mifanaraka amin'ny fotoana sy ny vanim-potoana isehoanyahatanterahany.

Ny fampianarana ara-piarahamonina anataon'ny fivavahana tsirairay (ohatra: ny fitarihana ny vavaka (''qibla''), na ny fifadiana ny sakafo sasany) dia mety ho foananan'ny fisehoana aty aoriana mba hisian'ny fitsipika sahaza ny fotoana sy ny toerana. Mifamadika amin'izany kosa ny amin'ireo foto-dalàna mahafaobe (fiantrana, fifandraisana tsara amin'ny samy olona) izay heverina fa fitsipika iraisan'ny olombelona rehetra sady maharitra. Tsy mino ny mety hijanonan'izany fanambaràna miroso miandalana izany ny mpino bahay. Mihevitra anefa izy ireo fa mitsingeringerina izany fizorana miandalana izany. Tsy miandry fisehoan'Andriamanitra vaovao ny Bahay alohan'ny fahataperan'ny arivo taona aorian'ny fanambaràna nataon'i Bahāʾ-Allāh<ref><small>Stephen Lambden, [http://www.iranicaonline.org/articles/eschatology-iv "Eschatology: IV. In Babism and Bahaism"], ''Encyclopædia'' ''Iranica'', Costa Mesa, Mazda, <abbr>vol.</abbr> 8,‎ 1998 ([http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Feschatology-iv tahiry])</small></ref>.

Heverin'ny sasany ho fampifangaroharoana ny finoana samihafa teo alohany ny fivavahana bahay. Manambara anefa ny mpino bahay fa ny fivavahany dia lovam-pinoana hafa tanteraka, izay manana ny soratra masiny, ny fampianarany, ny lalàny ary ny tantarany manokana. Heverin'izy ireo ho sahala amin'ny toe-javatra ara-piarahamonina sy ara-pivavahan'ny [[jodaisma]] izay niforonan'ny [[kristianisma]] ny findramana ara-kolontsaina sy ara-pivavahana avy amin'ny finoana silamo shiita. Milaza ny Bahay fa ny finoany dia fivavahana tsy miankina maneran-tany izay miavaka amin'ireo fivavahana hafa noho ny maha vaovao azy sy noho ny fampianaran'i Bahāʾ-Allāh izay mifanentana amin'ny zava-misy amin'izao andro izao. Heverin'ny mpino bahay fa i Bahāʾ-Allāh no mamaly ny fiandrasana [[Mesia|mesianika]] nisy teo amin'ireo fivavahana talohan'ny finoana bahay .

Mino ny Bahay fa ny olombelona dia manana "fanahy misaina" (''nafs-i nāṭiqa'' na ''rūḥ''), ary mino koa izy ireo fa izay no mahatonga ny olombelona hanana fahafahana tsy roa aman-tany hahalala ny toeran'AndriavanitraAndriamanitra sy ny fifandraisan'ny olombelona rehetra sy ny mpamorona azy. Araka ny finoana bahay dia tokony hanaiky an'Andriamanitra sy ny ireo fisehoany ny olona tsitrairay ary tokony hanana toetra mifanaraka amin'ny fampianarana entin'ireo fisehoany ireo<ref name=":0"><small>Jean-Marc Lepain, ''[http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/archeologie-royaume-dieu/archeologie-royaume-dieu-sommaire.htm Archéologie du royaume de Dieu : Ontologie des mondes divins dans les écrits de Bahá’u’lláh]'', Médiathèque bahá’íe, 2000 ([http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.bahai-biblio.org%2Fcentre-doc%2Fouvrage%2Farcheologie-royaume-dieu%2Farcheologie-royaume-dieu-sommaire.htm tahiry])</small></ref>. Amin'ny alalan'ny fanekena sy ny fanoavana, ny asa atao ho an'ny olona hafa, ny vavaka ary ny fanao ara-panahy ara-dalàna, hanakekezan'ny olombelona an'Andriamanitra, izany no tanjona ara-panahy ao amin'ny finoana bahay.

Raha maty ny olona dia miova tontolo ny fanahiny, ka ao amin'izany tontolo izany dia ny fandrosoana ara-panahin'ilay olona tao amin'ny tontolon'ny vatana no hitsarana sy hametrahana azy ao amin'ny tontolo ara-panahy<ref name=":0" />. Ny [[paradisa]] sy ny fiainan-tsy hita dia toetra ara-panahy izay manakaiky na manalavitra an'Andriamanitra ka anambaràna ny fifandraisana eto amin'ity tontolo ity sy ilay tontolo hafa, fa tsy toeram- pamalian-tsoa na fanasaziana aorian'ny fahafatesana<ref name=":0" />.

Manantitra ny fitovian'ny olombelona rehetra sy ny fanafoanana ny tsy rariny ny soratra bahay. Ny olombelona rehetra dia tokana, na dia isan-karazany aza: ny fahasamihafan'ny foko sy ny kolontsaina dia zavatra mendrika ny homena lanjany sy ho leferinaholeferina. Ny fanavakavaham-bolonkoditrabolon-koditra, ny fanindrahindram-pirenena, ny saragamsarangam-piarahamonina dia heverina ho sakana amin'ny firaisan'ny olombelona rehetra. manambaraManambara ny fampianarana bahay fa ny fampiraisana ny olombelona rehetra dia vaindohan-draharaha ao amin'ny zava-misy iainana ara-politika sy ara-pivavahana ankehitriny.