Sinagôga: Fahasamihafan'ny versiona

Na ny teny na ny hevitry ny hoe sinagoga dia tsy hita ao amin'ny [[Pentateoka]] na [[Torah]] (na dia milaza ny lovantsofin'ny Raby<ref><small>Targoman'i Jerosalema momba ny Eksodosy 18.20 sy ny 1Tantara 16.39; Rachi et Radak momba ny Jeremia 39.8, ny "tranon'ny vahoaka" (''bet amma'' amin'ny teny arameana) izay milaza ny sinagoga.</small></ref> sy i Filo avy any Aleksandria<ref><small>''De Vita Mosis'' <abbr>III</abbr>, 27</small></ref> ary i Flavio Josefa<ref><small>''Contre Apion'' <abbr>II</abbr>, 17</small></ref> fa ny sinagoga dia efa nisy tamin'ny andron'i mosesy). Tsy voaresaka ao ihany koa ny amin'ny fiaraha-mivavaka, ka ny toeram-panaovana fanompoam-pivavahana viaresaka ao dia ny Tabernakely, fitoerana masina azo enti-mandehandeha izay mirakitra ny Fiaran'ny fanekana ao amin'ny masina indrindra. Io Fiaran'ny fanekena io dia napetraka tao amin'ny Tempolin'i Solomona koa izay namboarina hitehirizana azy maharitra<ref><small>Ny teny grika hoe συναγωγή / ''sunagôgê'' dia ampiasaina nanaomoka tamin'ny Septoajinta mba handikana ny teny hebreo hoe קָהָל / qahal. Mitranga matetika io teny io satria miseho mihoatra ny in-100 ao amin'ny Pentateoka. Hita ao amin'ny Gensisy 28.3 ohatra io teny io ka adika amin'ny teny hoe fiangonana (fiangonan'ny vahoaka) sy ny Genesisy 35.11.</small></ref>.▼

Ny firesahana voalohany ny amin'ny fivoriam-pivavahana ivelan'ny Tempoly dia hita ao amin'ny Isaia 8.16: vondron'ny mpianatra nivory niaraka tamin'ny mpaminany Isaia mba hihaino ny tenin'Andriamanitra sy ny Torah. Izany koa no miseho ao amin'ny Ezekiela 8.1 izay ahitana ny loholona ao amin'i Joda mivory ao an-tranon'i Ezekiela. Ny Salamo 74.8 dia angamba nosoratana tamin'ny fahababoana voalohany, dia milaza ny amin'ny "ivotoerana atokana ho an'Andriamanitra ao amin'ny firenena".▼

mety azo heverina ny nitomboan'ny sinagoga isa taorian'ny nandravana ny Tempoly faharoa: araka ny lovantsofin'ny raby voarakitra ao amin'ny Mishnah (izay nangonina tamin'ny taona 200 eo ho eo, maherin'ny taonjato iray taorian'ny nandravana ny Tempoly faharoa), dia tsy maintsy ahitana ''batlanim'' folo farafahakeliny ny tanan-dehibe iray, fa raha tsy izany dia tan0na madinika izy; ny ''batlan'' dia faritana ho olona niala tamin'ny asa aman-draharahany mba hivavaka, ny ''Mishnah'' dia mampianatra fa misy sinagoga amin'ny toerana rehetra izay ahitana ''minyan'' izay afaka mivory na amin'ny fotoana inona na amin'ny fotoana inona mba hivavaka raha misy lehilahy folo fara-fahakeliny. Ny Asan'ny Apostoly dia manambara koa fa ny sinagoga hita isan-tanàna dia efa nisy teo hatramin'ny taona maro (Asa 15.21), sady mitanisa sinagoga maro, ka ny sasany an'ireo olona afaka, ny sasany an'ny Kireniana ary ny hafa an'ireo Akeksandrina.▼

Ny Talmud dia miresaka ny amin'ny sinagoga maro tany Mesopotamia, ka isan'izany ny tao Nehardea, ary sinagoga mihoatra ny 400 tao Jerosalema talohan'ny nandravana ny Tempoly faharoa, nefa ireo Evanjely dia mioresaka ny amin'ny sinagogan'i Nazareta (Matio 13.54; Marka 6.2; Lkioka 4.16) sy ny an'i Kapernaoma (Marka 1.21; Lioka 7.5; Joany 6.59). Nitoriteny tao amin'ireo sinagoga tao Damaskosy (Asan'ny Apostoly 9.20) sy tao Salamina any Kiprosy (Asan'ny Apostoly 13.5) sy tao Antiokia (Asan'ny Apostoly 13.14) sns i [[Paoly (apostoly)|Paoly]].▼

Ny faharavan'ny Tempoly faharoa dia nampitombo ny lanjan'ny sinagoga, satria tao amin'izy ireo no nanohizana ny fomba fanao tao amin'ny Tempoly afa-tsy ny fanaovana sorona ary tao koa ny azon'ny ''minyan'' mivory izay ahitana lehilahy folo. Nihamaro noho izany ny sinagoga tany am-pielezana. Ny sinagogan'i Aleksandria resahina ao amin'ny Talmud dia lehibe dia lehibe satria ny mpihira dia manoro ny mpiangona amin'ny alalan'ny fanofahofana lamba rehefa hampanonona nhy Amen. ▼