Andriamanitra (tokana): Fahasamihafan'ny versiona

Contenu supprimé Contenu ajouté
Thelezifor (dinika | fandraisan'anjara)
k Loharano
Thelezifor (dinika | fandraisan'anjara)
Nanitatra (Andriamanitra sy ny filozofia)
Andalana faha-1:
[[Andriamanitra (tokana)|Andriamanitra]], araka ny finoana ao amin'ireo fivavahana [[Monoteisma|monoteista]], dia ilay Fisiana Ambony Indrindra, tokana, mpamorona ary loharanon'ny zavatra misy rehetra. Tonga lafatra izy, tsy manam-petra, tsy miova, mandrakizay, tsara indrindra, mahalala ny zava-drehatra ary mahefa ny zava-drehetra ary andriamanitra misahana izao rehetra izao. mpamonjyMpamonjy ny olombelona sy ny zavaboary rehetra, ary nanambara tena nandritra ny Tantara izy.
 
Ao amin'ny [[jodaisma]] sy ny [[kristianisma]] ary ny [[finoana silamo]] dia tsy mifangaro amin'izao tontolo izao sady ambonin'izao tontolo izao Andriamanitra. Tokana sy manan-tsitrapo manokana izy (latina: ''persona''). Ivelan'ny sehatry ny fivavahana dia tao koa ny fiheveran'ireo filozofa ny amin'Andriamanitra tokana, ka efa hatramin'ny filozofa grika tamin'ny Andro Taloha izany ka hatramin'izao.
 
== Fiezahana hanana Andriamanitra tokana ==
Ny jodaisma sy ny kristianisma ary ny finoana silamo no tena fantatra mazava fa mino an'Andriamanitra tokana, nefa nisy fivavahana roa izay azo efa azo lazaina fa nanandrana ny monoteisma na efa monoteisma, dia ny Atonisma sy ny Zoroastrisma izay nisafidy ny iray tamin'ireo andriamanitra maro ho Andriamaniny ka nanao ny sisa rehetra ho zavatra hafa. Ny fivavahan'ny Hebreo dia heverin'ny mpikaroka sasany fa nandalo ny fisafidianana andriamanitra iray tao amin'ireo andriamanitra maron'ny mponina tao Kanana, dia i El na Iahveh, ka nomena ny anarana hoe [[iahvisma]] izany fivavahana hebreo taloha izany.
 
=== Ny fivavahan'ny Egiptiana tamin'i Atona ===
Ligne 29 ⟶ 30 :
 
=== Andriamanitra, araka ny kristianisma ===
Nandova ny fiveheverana sasany ao amin'ny jodaisma ny [[kristianisma]] noho izy nampiasa ny boky masin'ny Jodaisma, dia ny Testamenta Taloha ao amin'ny [[Baiboly]]. Nisy fiovany izany fiheverana izany taorian'ny niainan'i Jesosy Kristy teto an-tany izay ataon'ny Kristiana fa zanak'Andriamanitra tonga nofo sady ilay [[Mesia]] resahin'ireo mpaminany sady nadrasana hatramin'izay. Niteraka fikorontanan'ny finoana an'Andriamanitra tokana, araka ny ampianarin'ny Jodaisma, izany fivoasana vaovao ny Soratra Masina izany, izay tsy ny [[Testamenta Taloha]] ihany fa ny [[Testamenta Vaovao]] koa sy ny boky sasany ataon'ny manam-pahaizana hoe [[Apokrifan'ny Baiboly|''apokrifa'']] na ''pseodepigrafa'' izay nampiharana koa voambolana sasany avy tamin'ny filozofia grika.
 
==== Andriamanitra Trinite ====
Ligne 42 ⟶ 43 :
Ho an'ny [[finoana silamo]] indray i Allah no anaran'Andriamanitra tokana. Midika fotsiny hoe "Andriamanitra" io anarana io. Tsy azo aseho an-tsary Andriamanitra satria tsy mifangaro fa ivelan'ny zavatra noforoniny sady avo indrindra. I [[Mohamady]] (Muhammad) no mpaminanin'Andriamanitra izay inoan'ny Silamo fa namerina indray ny firesahana marina ny amin'Andriamanitra tamin'ny nahazoany ny fanambaràna ao amin'ny [[Kor'any]].
 
Tamin'ny nanambaràna ny Soratra Masina, Andriamanitra dia niteny tamin'ny alalan'ny [[anjely]] Jibrily ([[Gabriela (arikanjely)|Gabriela]]) sy ny mpaminany Mohamady izay nandre ny tenin'Andriamanitra fa tsy ny feony. Sady lavitra no akaiky, sady araka ny fomban'olombelona no tsy takatry ny sain'olombelona Andriamanitra, araka ny soratra ao amin'ny Kor'any, ka zava-miafina tanteraka izy, na "''ghayb''", ka tsy hay ampitahaina na amin'inona na amin'inona amin'ny zavatra noforoniny. Manana toetra fito fototra i Allah, dia ny fiainana, ny fahalalana, ny hery, ny sitrapo, ny fandrenesana, ny fahitana ary ny fitenenana.
 
Ivon'ny finoana sy ny fomba fiainan'ny mpino silamo ny anaran'i Allah izay ifatoran'ny lafim-piainany rehetra amin'ny alalan'ny fivavahana. Tsy lahy tsy vavy Andriamanitra. Mpahary sy mahefa ny zava-drehetra sy mahalala ny zava-drehetra ary mihoatra ny zavaboary noforoniny izy. Izy no tompon'izao rehetra izao sy ny hoavy, mpitsara amin'ny Fitsarana farany, niseho tamin'ny mpaminany nifandimby izay hatramin'i [[Adama]] ka hatramin'i Mohamady. Ny Soràta 112 (''Al-Ikhlas'') dia mamondrona ny fotopotony amin'ny fiheveran'ny Silamo an'Andriamanitra: "Izy no Allah tokana, Allah tsy azon-kevitra, tsy miteraka Izy, tsy nateraka Izy, ary tsy mitovy na amin'inona na amin'inona Izy". Ny Kor'any dia manambara koa ny toetran'Andriamanitra izay mihoa-draha tanteraka nefa milaza koa io boky io fa akaiky ny olombelona (Kor'any, Soràta 50.16) sy ny zavaboary noforoniny izay isehoan'ny asany sy anehoany izany Andriamanitra<ref name=":0"><small>Paul Ballanfat, "Allâh" in M.A. Amir-Moezzi (dir.) ''Dictionnaire du Coran'',  <abbr>éd.</abbr> Robert Laffont, 2007, <abbr>p.</abbr> 40-43.</small></ref>.
 
Mitarika ny olombelona amin'ny hoaviny izay tsy fantany na ny heviny na ny vokany; afaka mitari-dalana na mampania ny olombelona Andriamanitra, manasazy sy mamela heloka. Fantany ny antsipirian'ny fisainan'ny olona tsirairay, izy no hitsara amin'ny Fitsarana farany izay hanasaziana ny mpanota sy ny tsy mino ary hamaliana soa ny mpino mahatoky. Ambara matetika ny fahatezerany ka matetika izy dia atao hoe "ilay Mahatahotra" ([[Fiteny arabo|arabo]]: ''al-Jabbâr'' na ''al-Qahhâr''). Nefa ny toetrany misongadina indrindra dia ny halehiben'ny famindrampony izay mahery vaika ka mahasahana ny zavatra rehetra, araka ny voasoratra ao amin'ny Kor'any<ref name=":0" />.
 
== Ny fiheveran'ny filozofa an'Andriamanitra ==
 
=== Andriamanitra araka ny filozofia grika ===
Nino fisiana andriamanitra maro ny vahoaka grika tamin'ny Andro Taloha. Tao amin'ireo fiozofa grika no nipoiran'ny fiheverana ny fisian'ny Andriamanitra tokana. Araka an'i Wilfred Monod, "Tsy mihambo hanazava ny fiavian'izao tontolo izao ny Andriamanitry ny filozofa grika, fa ny lamina sy ny ambaratonga izay hita ao aminy fotsiny, eo amin'ny zavatra fehezin'ny fiforonana sy ny fahasimbana"<ref><small>Wilfred Monod, ''Dieu dans l'Univers'', Fischbader, Paris, 1933, <abbr>p.</abbr> 55-56.</small></ref>.
 
Ny filozofia grika taloha izay nisy akony lehibe tamin'ny fiheverana taty aoriana ny amin'Andriamanitra, dia tsy niraharaha firy ny resaka momba ny andriamanitra, satria maro loatra ireo andriamanitra grika mameno izao tontolo izao ireo<ref name=":2"><small>Philippe Hoffmann, « Y a-t-il un monothéisme philosophique dans l'Antiquité ? », dans Thomas Römer (dir.), ''Enquête sur le Dieu unique'',  <abbr>éd.</abbr> Bayard/Le Monde de la Bible, 2010, <abbr>p.</abbr> 145-153.</small></ref> ka tsy mendrika hanokanana lohateny ao amin'ny filozofia<ref><small>Francis Wolff, « Un démiurge moral », dans ''Le Monde des religions'', hors-série N° 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 28-32.</small></ref>. Ohatra, ao amin'ny asasoratr'i Aristoty, izay nisy fiantraikany tamin'ny teolojia jiosy sy kristiana ary miozolmana<ref><small>Alain de Libera, ''La Philosophie médiévale'', Paris, PUF, <abbr>coll.</abbr> « Quadrige Manuels », 1993 (rééd. 2004) (<nowiki>ISBN 978-2-13-054319-0</nowiki>)</small></ref> <ref><small>Rémi Brague, ''Au moyen du Moyen Âge'', Philosophies médiévales en chrétienté, judaïsme et islam, Paris, Flammarion, Champs-Essais <abbr>no</abbr> 856, 2008 (<nowiki>ISBN 978-2-0812-1785-0</nowiki>).</small></ref>, dia ampahany kely dia kely no natokany hiresahana ny amin'ny ataony hoe andriamanitra. Noho izany, rehefa miresaka ny amin'ny andriamanitra (''to théon'') i Aristoty dia "izao tontolo izao tsy azo tsapain-tanana" no tiany ho resahina amin'izany, dia ilay fisiana voalohany indrindra, izay ampy ka tsy mitady zavatra hafa, nefa tsy "Andriamanitra" tokana sy mihoatra an'izao tontolo izao velively<ref name=":2" />.
 
Tamin'ny taonjato faha-3 taor. J.K., tamin'ny andron'ny neoplatonisma, rehefa nisy ny fifaninanana ara-tsaina sy ara-pitondram-piainana tamin'ny fivavahana kristiana vao nisandratra, vao izay nanao vaindohan-draharahan'ny fendinihanny ara-tsaina ny resaka ny amin'ny andriamanitra na ny amin'Andriamanitra ny filozofa toa an'i Plotino, i Porfira ary i Prôklosy ny amin'ny andriamanitra. I Plotino dia namorona ny fiheverana ny amin'ny ataony hoe "Iray" (grika: ''to en''), foto-javatra voalohany mihoa-draha izay manjaka amin'ny zava-misy marina<ref name=":2" /> ary tsy azo fantarina afa-tsy amin'ny alalan'ireo toetra fantatra momba azy. Araka ny fanadihadian'i Mireille Hadas-Lebel, "Ao amin'ireo Grika, ny amin'ny foto-javatra tokana izay manetsika izao tontolo izao dia momba ny filozofia<ref><small>Mireille Hadas-Lebel, [https://www.massorti.com/Pourquoi-rester-juif?PHPSESSID=3d96a845dd7e9b67e262275565f04ba4 « Pourquoi rester juif »] [<nowiki/>[[tahiry]]], ''Massorti.com'', 11 novembre 2008.</small></ref>.
 
=== Andriamanitra araka ireo filozofa deista ===
Ny [[deisma]] ny fanambarana araka ny faharesen-dahatry ny saina ny amin'ny fisian'Andriamanitra, izay manolotra endrika ara-pinoana mifanentana amin'ny saina, izay tsy ivelan'ny fivavahana miorina amin'ny fanambaran-tenan'Andriamanitra<ref name=":3"><small>Jacqueline Lalouette, article « Déisme et théisme », in ''Dictionnaire des faits religieux'',  <abbr>éd.</abbr> Quadrige/P.U.F., 2010, <abbr>p.</abbr> 232.</small></ref>, fa manolotra fomba ahafantarana an'Andriamanitra amin'ny alalan'ny fomban'olombelona<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 54.</small></ref>, nefa tsy mihambo hamaritra ny antsipirian-toetrany<ref><small>Jacqueline Lalouette, article « Déisme et théisme », in ''Dictionnaire des faits religieux'',  <abbr>éd.</abbr> Quadrige/P.U.F., 2010, <abbr>p.</abbr> 233.</small></ref>. Andriamanitry ny hevitra izany fa tsy Andriamanitry ny finoana na ny fanompoam-pivavahana, na dia heverin'i Kant fa ny "fanompoam-pivavahana atao amin'Andriamanitra" dia tokony ho tanterahina amin'ny alalan'ny fomba fiainana "am-panahy sy am-pahamarinana"<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 56.</small></ref>.
 
Ho an'ireo mpanao tsikera hierovana ny finoana kristiana (apolojia kristiana) dia olona tsy tia vavaka sady mpanota ny deista izay mihambo tsy mila fanampianana avy amin'Andriamanitra mba hahalalany an'Andriamanitra, ka tsy mila ny Fanambaràna<ref name=":3" />.
 
Ho an'i Kant, ny deisma dia fiheverana an'Andriamanitra ho "antom-pisian'izao tontolo izao", foto-javatra mpandrindra izay tsy mamaly tanteraka ny fiandrasan'ny olombelona; ho an'io filozoha io dia "fitadiavana an'Andriamanitra mba hieritreretana ny siansa amin'ny fandrosoany" ny deisma<ref><small>Henri d'Aviau de Ternay, ''Traces bibliques dans la loi morale chez Kant'',  <abbr>éd.</abbr> Beauchesne, 1986, <abbr>p.</abbr> 143, [https://books.google.be/books?id=1r9L3nSbrl8C&pg=PA143 ampahan-dahatsoratra vakio eto] [tahiry].</small></ref>.
 
Tsy nanolotra famaritana mazava ny amin'Andriamanitra ny deisma ary ny famaritana nomeny dia mampiroaroa saina ka nahatonga ny deisma tsy nisy fanohizana tena azo tsapain-tanana ho fireham-pivavahana taty aoriana<ref><small>Bernard Sève, « Le Dieu des philosophes déistes », in ''20 clés pour comprendre Dieu'', in ''Le Monde des Religions'', h.-s. <abbr>no</abbr> 11, septembre 2009, <abbr>p.</abbr> 57.</small></ref>.
 
== Jereo koa: ==