Teôlôjia: Fahasamihafan'ny versiona
Contenu supprimé Contenu ajouté
k Rohy |
Nanitatra |
||
Andalana faha-1:
Ny [[teolojia]] dia taranja na vondron-taranja atao hianarana sy hahalalana ny amin'Andramantritra, na ny amin'ny hoe "andriamanitra", amin'ny alalan'ny fandraisan'anjaran'ny fisainan'olombelona ho enti-manazava sy handaminana bebe kokoa izay zavatra fantatra tamin'ny alalan'ny [[Fanambaràna (finoana)|fanambaràna]]
Na dia tao amin'ny [[Fivavahana kristianna|fivavahana kristiana]] aza no tena nahafantarana ny fanaovana teolojia dia maro koa ireo fivavahana manao telojia ka isan'izany ny fivavahana [[silamo]] sy ny [[jodaisma]]. Tsy ny tontolon'ny fivavahana ihany no ahitana teolojia fa ahitana azy koa ny taranja filozofia toy ny sampan-taranja metafizika (dia ilay atao hoe onto-teolojia). Tsy ny finoana rehetra koa tsy akory no manaiky ny fanaovana teolojia fa misy ny ireo izay mitsipaka an'izany ka mihevitra fa tsy mety hifangaro amin'ny zavatra momba ny finoana na hanampy zavatra hafa tsy araka ny fanambaràna tokony hiantefa amin'ny finoana ny teolojia. Amin'izao fotoana izao dia maro ny sekoly sy oniversite ianarana teolojia nefa tsy miankina amina antokom-pivavahana ka ny mpianatra sy ny mpampianatra ao dia tsy voatery ho olona mino. Fomba fiasa voasaina no entina manao ny fanakarana ny momba an'Andriamanitra sy ny manodidina azy hany ka nisy fotoana tsy niaingan'ny mpanao teolojia tamin'ny soratra masina hanakarana ny tontolon'Andriamanitra fa tamin'ny fisainany irery ihany.
== Fiforona-teny ==
Ny teny hoe teolojia dia avy amin'ny teny grika hoe θεολογία / theologia, izay azo amin'ny fanakambanana ny teny hoe Θεός / ''theos'' (midika hoe "andriamanitra") sy ny hoe -λογία / ''logia'' (midika hoe "fitenenana" na "firesahana") nisampana avy amin'ny teny hoe λόγος / ''logos'' ("teny"). Ny mpampiatatra na ny izay nianatra teolojia noatao hoe ''teolojiana''.
== Ny ''theologia'' teo amin'ireo filozofa grika ==
Ny teny grika hoe θεολογία dia nampiasain'i Plato amin'ny dikany ara-bakiteny hoe "resaka momba ny andriamanitra" na "resaka momba an'Andriamanitra" tamin'ny taonjato faha-4 tal. J.K. tao amin'ny asa soratra nataony, ao amin'ny Boky faha-2 toko faha-18, mitondra ny lohateny hoe ''Πολιτεία'' / ''politeía'' na ''Πολιτεία'' / ''politeía'' ("fitondram-pirenena") izay nadika amin'ny teny latina hoe ''Res Publica'' ("zava-bahoaka") sady fantatra koa amin'ny teny frantsy hoe ''La République'' na amin'ny teny anglisy hoe ''The Republic.'' Ao amin'io toko io i Ptlato dia nizara ny filozofia ho taranja telo izay nomeny ny anarana hoe μαθηματικὴ / ''mathêmatikê'' sy φυσική / ''phusikê'' ary θεολογκιή / ''theologike'', ka ity farany ity no mitovitovy amin'ny metafizika izay iresahana koa momba ny toetran'Andriamanitra na ireo andriamanitra.
Raha nanoratra araka ny loharano avy amin'ireo filozofa Stoika i Marcus Terentius Varro (mpanoratra latina), dia nanavaka karazana lahateny telo, dia ny lahateny momba ny anganon'ireo andriamanitry ny Grika, ny lahateny voasaina ara-pilozofia andinihana ireo andriamanitra sy ny amin'izao rehetra izao, ary lahateny momba ny fanaon'ny olombelona eo amin'ny fiarahamonina toy ny fombafomba sy ny adidy ary ny fitandremana ny zavatra andidian'ny fivavahana.
== Ny teolojia eo amin'ny isam-pivavahana ==
==== Ao amin'ny Jodaisma ====
Ny tsy nisian'ny fahefana politika misaraka amin'ny fivavahana dia nahatonga ny fandinihana teolojika tsy ho hita afa-tsy tao amin'ny ny tontolo sy ny fiarahamonina ary ny sinagoga, fa tsy nisy toeram-pampianarana manokana, ka isan'izany ireo ady hevitra ifanaovan'ireo Raby momba ny lalàna jiosy sy ny fanaovana heviteny ny Torah. Zaava-dehibe ho an'ny teolojia kristiana sy ny silamo ary jiosy amin'izao ny teolojian'ny jiosy fahizay<ref><small>Randi Rashkover, '[https://archive.is/20120709141057/http://findarticles.com/p/articles/mi_m2096/is_4_49/ai_58621576 A Call for Jewish Theology'], ''Crosscurrents'', Winter 1999,</small></ref>.
Ny teolojian'ny jodaisma dia apofatika: Tsy miseho manontolo fa amin'ny ampahany Andriamanitra tamin'ny fotoan'ilay roimemy mirehitra (Eksodosy 3.13-14) raha nanonona ny anarany izay tsy hay tononina ao amin'ilay fehezanteny hoe: [[Iahveh|אֶֽהְיֶ֖ה אֲשֶׁ֣ר אֶֽהְיֶ֑ה / ''Ehieh Asher Ehieh'']]. Sady tokana izy no tsy azo fantarina (Isaia 40.25). Ny tsy fisian'ny zavatra azo ampitahaina aminy sy ny ny fampitahana azy amin-javatra hafa dia norainsin'i Maimonida izay nanoratra hoe: "Tsy vatana Andriamanitra ary tsy manam-pifanahafana na amin'inona na amin'inona, eo aminy sy ny zavatra noforoniny", ary "ny fisiany tsy tahaka ny azy ireo", ka noho izany dia "tsy samy atao hoe "fisiana" ny fisiany sy ny fisian'izay zavatra ivelany afa-tsy noho ny fitovian'endri-teny"<ref><small>Maïmonide, ''Le Guide des égarés'' Livre I, chap. XXXV.</small></ref>.
Ny lohahevitry ny fihoa-drahan'Andriamanitra, izay fototr'izany teolojia apofatika izany, dia iankinan'ny filozofia jiosy manontolo, hatramin-dry Moïse Mendelssohn sy Hermann Cohen na ry Léo Strauss sns.
Tsy azo fantarina afa-tsy amin'ny alalan'ny fandinihana ny Torah sy ny heviteny momba izany Andriamanitra, torak'izany koa amin'ny alalan'ny fanajana ireo didy (מִצְווֹת / ''mitsvot''). Ny tsy Josy na Jentilisa (''גוים'' na ''גויים'' / Goyim), dia afaka mamantatra koa an'Andriamanitra raha manaja ireo lalàna fiton'i Noa.
| |||