Iahveh: Fahasamihafan'ny versiona

'''Yahweh[[Iahveh]]''' no anarana iantsoana ny Andriamanitry ny [[Zanak'i Israely]]. Fanoratra ihany koa ny hoe ''[[Yahweh]]'' na 'Yahve''''Iahvé''''' na '''''IahvéYahveh'''''. Amin'ny [[Baiboly]] protestanta malagasy dia ahitana ny hoe '''''Jehovah'''''. Ny Baiboly hebreo ([[Tanakh]]) dia tsy ahitana afa-tsy ny renisoratra hebreo izay azo soratana amin'ny litera latina hoe ''IHWHIHVH'' na ''YHWH<ref name=":0"><small>Tsy misy litera roa manavaka ny "i" amin'ny "y" ny [[abidy hebreo]] fa iray ihany dia ny ioda. Toraka izany koa: tsy misy litara roa manavaka ny "v" sy ny "w".</small></ref>''.

Ny hoe ''YahwehIahveh'' dia azo avy amin'ny fanampiana zanatsoratra (''a'' sy ''e'') ny renisoratra mifanarakaraka ''yhwhihvh'' (yodiod - he - wawvav - he) izay matetika soratana amin'ny sora-baventy latina hoe ''YHWHIHVH''. Renisoratra hebreo no nadika amin'ny litera latina hoe "''yi"'' na "''YI"'' dia ny litera hebreo ''yodiod''. Io litera io no nanjary soratana hoe "''j''" (vakina hoe /ʒ/ /dʒ/, na /dz/) amin'ny tenim-pirenena sasany. Ao amin'ny [[Tanakh|Baiboly hebreo]] dia ny litera efatra '''יהוה''' (HWHYHVHI) vakina avy ankavanana miankavia no voasoratra fa tsy misy zanatsoratra.

=== Fanononana ny teny asehon'ny renisoratra YHWHIHVH ===

Ny fanononana ny teny asehon'ny renisoratra hebreo ao amin'ny Baiboly hebreo (na [[Tanakh]]) izay soratana amin'ny litera latina hoe YHWHIHVH dia tsy fantatra mazava.

'''YahwehIahveh'''

Ny hoe ''Iahveh'' na ''Yahweh''<ref name=":0" /> dia fanononana nifanarahana hita ao amin'ireo Baiboly amin'ny teny grika natonta taty aoriana ka ampiasain'ireo mpikaroka momba ny Baiboly. Tsy io anefa no tena fanononana ireo litera efatra ireo. Ny zanapeo '''''a''''' sy '''''o''''' ary '''''e''''' dia tsy avy amin'ny teny hoe ''Adonay'' fa nifanarahana fotsiny taty aoriana sady ivelan'ny fivavahana jiosy mba hahafaha-manonona an'ilay anarana.

==== Yehowah''Iehovah'' na ''Jehovah'' na ''Yehowah'' ====

Mba hampahatsiahivana ny mpamaky ny fanoloana ny ''YhwhIhvh'' amin'ny hoe ''Adonay'' dia nasisika ny marika manambara ny zanapeo ao amin'io teny io ka nahazoana ny hoe ''Iahovah'' (''Yahowah'') na ''Iehovah'' (''Yehowah''). Avy amin'io hoe ''Iehovah'' na ''Yehowah'' izay natao ho fampahatsiahivana ny hoe ''Adonay'' io ny hoe ''Jehovah'' hita ao amin'ny fandikana ny Baiboly sasany toy ny [[Baiboly malagasy|Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy]]. Efa tany amin'ny taonjato faha-19 no nanomboka ny tsy fampiasana ny hoe ''Jehovah'' taorian'ny fikarohana momba ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] nataon'ilay manam-pahaizana alemàna atao hoe Wilhelm Gesenius.

=== Fampiasana na tsy fampiasana ny hoe IHVH na YHWH ===

Ny Kristiana dia nanonona azy amin'ny endrika samihafa toy ny hoe ''YahvéIahvé'', ''Jehovah'', sns. ary ireo asasoratra fikarohana dia mampiasa ny hoe ''Yahweh''. Taty aoriana dia maro ny Baiboly kristiana izay tsy ahitana intsony na ny hoe ''YahveIahve'' na ny hoe ''Jehovah'' fa nanolo azy ny hoe ''Tompo''. Ny ankamaroan'ireo Baiboly protestanta amin'ny teny frantsay dia mampiasa ny hoe ''l'Eternel'' ("ny Mandrakizay"). Ny mpandika tenin'ny Baibolin'ny [[Vavolombelon'i Jehovah]] (''Ny Soratra Masina - Fandikan-Tenin'ny Tontolo Vaovao'') dia nitazona ny anarana hoe ''Jehovah''.

Nanomboka tamin'ny naha-Papa an'i [[Benoît XVI|Benoa XVI]] (taona 2005) dia tsy manonona intsony ny hoe ''YahveIahve'' ny [[Eglizy Katolika Apostolika Romana|Eglizy Katolika]] mba ho fanajana ny anaran'Andriamanitra araka ny fomba Jiosy.

=== Ny anarana hoe ''YHWHIHVH'' ao amin'ny Pentateoka ===

Ao amin'ny [[Pentateoka]] na [[Torah]], izay fitambaran'ny boky dimy voalohany ao amin'ny Baiboly, ny anarana iantsoana an'Andriamanitra dia indraindray ny hoe ''Iahveh'' na ''Yahweh'' ary indraindray koa dia ny hoe ''Elohim''. Heverin'ny mpikaroka Julius Wellhausen ho avy amin'ny loharano atao hoe ''YahvistaIahvista'' na ''Jahvista'' (hafohezina amin'ny hoe ''J'') ireo lahatsoratra ao amin'ny Pentateoka izay manao ny anaran'Andriamanitra hoe ''Iahveh'' na ''Yahveh'' ireo. Izany dia anehoany fa tsy olon-tokana no nanoratra na tsy loharano tokana no nanovozana izay voasoratra ao amin'ireo boky ao amin'ny Pentateoka fa samihafa. Ny manampy an'io Loharano yahvistaiahvista (J) io dia ny Loharano elohista (E) sy ny Loharano deoteronomista (D) ary ny Loharanon'ny mpisorona (P). Mifanohitra amin'ny lovantsofina izay milaza an'i Mosesy ho mpanoratra tokana ny Torah izany.

=== Ny hevitry ny hoe YHWHIHVH araka ny Baiboly ===

Ny hevitry ny anarana hoe <u>''YahwehI'', </u>''Yahveahveh'' na ''Jehovah'' dia notsoahananotsoahan'ny mpanao heviteny amin'izay voalaza ao amin'ny [[Bokin'ny Eksodosy|Eksodosy]] (Eks. 3.13-14).

Izao no navalin'Andriamanitra an'i Mosesy raha nanontany azy ny anarany izy: אֶֽהְיֶ֖ה אֲשֶׁ֣ר אֶֽהְיֶ֑ה / ''EhyehEhieh Asher EhyehEhieh.'' Ny hoe YHWHIHVH izany dia avy amin'ny matoanteny hoe אֶֽהְיֶ֖ה / '''''ehyehehieh'''''. Izany dia manambara ny fisian'ny tenany amin'ny fotoana rehetra na ny fampisiany ny zavatra rehetra. Ny hoe e''hyehhieh'' dia endriky ny matoanteny היה / '''''hyhhih''''' miaraka amin'ny mpisolotena voalohany hoe "''aho'', ''izaho''", izay midika hoe "misy", "manjary", "mampisy" na "mampanjary". Azo ilazana ny ankehitriny sy ny ho avy io endriky ny matoanteny io.

Tsy mitovy ny fandikana amin'ny fiteny malagasy ny fehezanteny hebreo hoe אֶֽהְיֶ֖ה אֲשֶׁ֣ר אֶֽהְיֶ֑ה / ''EhyehEhieh Asher EhyehEhieh'' izay tsy ahitana afa-tsy teny telo eto. Lava dia lava izy ao amin'ny Baiboly protestanta (''Ny Baiboly'') sy ny Baibolin'ny Vavolombelon'i Jehovah (''Ny Soratra Masina - Fandikan-Tenin'ny Tontolo Vaovao'') ary ny Baiboly DIEM - fa fohy kosa izy ao amin'ny Baiboly katolika (''Ny Baiboly Masina'').

"'''''EhyehEhieh Asher EhyehEhieh'''''":

==== Araka ny Baiboly Protestantaprotestanta ====

* [[Loharano yahvistaiahvista]]