Fiteny hebreo: Fahasamihafan'ny versiona
Contenu supprimé Contenu ajouté
k Rohy sy tsipelina |
Nanitatra |
||
Andalana faha-6:
}}
Ny '''fiteny hebreo''' dia fiteny semitika. Tenin’ny Jiosy io fiteny io. Ny fikambanana mifehy ny fampiasana ny teny hebreo dia ny
Nanan-kevitra ny hanao ny teny hebreo ho fiteny fampiasa indray ny Jiosy maro tamin’ny taonjato faharoapolo. Ary lasa tenin’ny firenen’i [[Israely]] tamin’ny 1948 ilay fiteny. Avy amin’ny toerana maro ny mponin’i Israely ka nanapa-kevitra ny hianatra hebreo avokoa izy ireo mba hiteny fiteny iray ihany.
== Fivoaran'ny fiteny hebreo ==
Hatramin'ny niforonany dia tsy nitsaha-nivoatra ny fiteny hebreo ka tao ny hebreo biblika, ny hebreo misnika, ny hebreon'ny Andro Antenantenany ary ny hebreo vaovao.
==== Ny fiteny proto-hebreo ====
Ireo Taratasin’i Amarna na Taratasin’i Tel-Amarna dia taratasim-pifandraisana diplomatika egiptiana tamin’ny taonjato faha-13 tal. J.K. Ny ssany aminireo taratasy ireo dia avy any Kanana. Voasoratra amin’ny fiteny akadiana izy ireo. Hita anefa fa ahitana fitovizana amin’ny fiteny hebreo nanoratana ny Torah ny votoatgin’izy ireo ka midika izany fa nisy endrika isam-paritry ny fiteny proto-hebreo izay notenenina tao Kanana talohan’ny hiorenan’ny Hebreo fonenana tao. Ireo taratasy ireo anefa dia tsy miresaka momba ny Hebreo fa ny amin’ny atao hoe Apiro izay tsy tena fantatra mazava nefa misy mampifadray azy amin’ny Hebreo.
Ankoatr’ireo zavatra momba ny fiteny ireo dia tsy fantatra mazava tsara ny tena endrik’ilay na ireo fiteny atao hoe proto-hebreo ireo. Ny azo tenenina dia izao: ireo fitenim-paritra tranain’ny fenisiana (Libàna amin’izao fotoana izao) izay fantatra dia misy itovizana amin’ny fiteny hebreo tranainy ka azo atao ny milaza fa fisehon’ny fiteny iray arakaraka ny faritra itenenana azy izy ireo, izay mety notenenina tany amin’ny morontsiraka siro-palestiniana. Ny hebreo biblika dia avy amin’ireo fitenim-paritra ireo.
Tamin'ny volana Jolay 2008 tamin’ny soso-nofon-tany mifandraika amin’ny taona 1050 – 970 tak. J.K. nahitana ny Ostracon an’i Khirbet Qeiyafa izay mety ho ny soratra hebreo tranainy indrindra tao amin’ny toeram-pangadiana arkeolojikan’i Khirbet Qeiyafa, tanana kely tamin’ny Andron'ny Vy II A.
==== Ny fiteny hebreo biblika ====
Fiteny velona ilay atao hoe hebreo biblika teo anelanelan’ny taonjato faha-12 sy faha-2 tal. J.K. Mety nifanahaka amin’ny fiteny fenisiana izy tamin’izany satria mifanakaiky ireo fiteny roa ireo<ref name=":0"><small>"Hebreu, langue", ''Microsoft Encarta 2009''</small></ref>. Ny fiteny hebreo no nanoratana ny Baiboly hebreo (תַּנַ"ךְ / ''Tanakh''). Torak’izany koa ireo soratanana hita tao Komrana teo anelanelan’ny taona 1947 sy 1956. Ny ankamaron’ireo boky apokrifan’ny Baiboly dia tamin’ny fiteny arameana.
Ao amin’ny Baiboly, indrindra ao amin’ny boky voalohany, dia ny Genesisy (בְּרֵאשִׁית / ''Bereshit'') dia ahitana ny soratra hoe אברם העברי (''Abram ha-’ibri'' « Abrama ilay Hebreo » nefa tsy milaza io lahatsoratra io fa niteny hebreo i Abrama na ny taranany. Ny teny hoe « hebreo » dia mety avy amin’ny fitenenana hoe מעבר לנהר / ''me-’eber la-nahar'' ("avy eny am-pitan'ny ony"), izay manondro ny fiavian'i Abrahama. Nanomboka tamin'ny taonjato faha-3 tal. J.K. dia nampiasa ny fiteny arameana ny Jiosy tao Palestina tamin’ny fiainany andabvanandro sy tamin'ireo literatiora ivalan’ny fivavahana<ref name=":0" />.
Fiteny ampiasanina amin'ny fivavahana izao ny hebreo biblika ka hafa fa tsy mitovy amin’izay tenenin’ny vahoaka. Tsy ampy voambolana ny fiteny hebreo biblika izay tsy ahitana afa-tsy teny latsaky ny 8000 ka ny 2000 dia teny tsy miseho ao amin’ny Biboly hebreo afa-tsy idray mandeha monja, ary ireo teny ireo dia voaforona tamin’ny fototeny miisa 500. Ny voambolana grika tamin’izany fotoana izany anefa dia efa nahatratra 120000 isa ((2)). Azo antoka fa nisy voambolana hafa maro kokoa nampiasain’ny vahoaka ho fanampin’izay hita ao amin’ny Tanakh nefa nanjavona izany.
==== Ny fiteny hebreo misnaika ====
Ity endriky ny fiteny hebreo iray ity dia mifanandrify amin’ny fotoana feran’ny taonjato volohany sy faha-5 taor. J.K. izay mifanandrify koa amin’ny fotoan’ny Talmody (taojato faha-2 hatramin’ny faha-5). Atao hoe hebreo rabinika na fitenin’ny Hendry koa ity fiteny ity.
Fiteny velona nampoiasaina tamin’ny fiainana andavanandro sy tao amin’ny literatiora izy io, araka ny hita amin’ireo tahirin-tsoratra hitan’ireo arkeologa tao Israely ((3)). I Abraham Geiger no nanomboka nanao fanadihadiana ara-kaifiteny tamin’izy ireo tamin’ny taona 1845.
Ny hebreo misnika dia ahitana zava-baovao raha mitaha amin’nhy hebreon’ny Baiboly taloha lavitra noho izy. Momba ny fandrafatana fehezan-teny sy ny voambolala izany ka hita ireo teny nindramina tamin’ny fitany nanjaka ara-politika na ara-lolontsaina tamin’izany fotoana izany, dia ny fiteny arameana grika ary persana.
==== Ny fiteny hebreon’ny Andro Antenantenany ====
Nanimboka tamin’ny taonjato faha-10 dia tany ivelan’i Palestina tany am-pielezana no nitohizan’ny fampiasana ny fiteny hebreo ka mandraka amin’ny nahaterahan’ny fitenhy hebreo indray tao Israely tamin’ny taonjato faha-20.
Amin’ny fiainana andavanandro dia niteny ny fitenin’ny firenena nonenany ny Jiosy, ka tsy nampiasa ny fitebny hebreo afa-tsy tamin’ny sehatry ny fivavahana. Tamin’izany fiteny hebreo izany no nanatanterahan’ny Jiosy am-pielezana ny fivavahany sy amakianay ny Torah ary andinihany ireo hevi-teny isank-karazany amin’io boky masina io. Tamin’ny fiteny hebreo koa no nifandraisan’ireo Olonkendry jiosy tamin’ny firenena samihafa. Hita araka ireo zava-bokarina ara-pivavahana sy ara-kolontsaina ary amin’ny tontolon’ny asa ny fivoaran’ny fiteny hebreo nandritra ny fotoana lava.
'''Ny fiteny hebreo vaovao'''
Ny fiteny hebreo vaovao dia karazan’ny fitenhy hebreo izay ampiasaina na am-bava na an-tsoratra nanomboka tamin’ny fiafaran’ny taonjato faha-19. Miavaka izy noho izy lasa fiteny velona, notenenin’ireo Sionista aloha, avy eo nampiasain’ny ankamaroan’ny Israeliana, taorian’ny taonjato maro nahafaty ny fiteny hebreo sy fitenim-panompoam-pivavahana azy. Nahazo aina indray toy ny nateraka indray tamin’ny taonjato faha-20 vokatry ny asan’i Eliezer Ben Yehudah tamin4ny andron'ny atao hoe ''Haskala (השכלה'').
== Jereo koa: ==
| |||