Baiboly amin' ny teny malagasy: Fahasamihafan'ny versiona

Ny '''Baiboly malagasy''' dia [[Baiboly]] voasoratra amin'ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] ampiasain'ny [[Fiangonana ao Madagasikara|fiangonana]] mampiasa ny teny malagasy amin'ny fotoam-pivavahana, indrindra fa ny eto [[Madagasikara]]. Amin'izao fanombohan'ny taonjato fah-21fahiraika amby roapolo izao dia maro ny dikan-tenin'ny Baiboly amin'ny teny malagasy azo vakina sady samy manana ny mampiavaka azy. Isan'ny mampiavaka ny Baiboly amin'ny teny malagasy ny tsy fisian'ny fifanarahan'ny mpandika teny amin'ny fanagasiana ireo teny grika sy hebreo.

Araka ny tantara, dia Rév. David Jones, izay tonga tao [[Antananarivo]] ny 04/10/1820, sy Rév. David Griffiths (15/05/1821) izay samy avy amin'ny London Missionary Society, no nanomboka nandika ny Baiboly tamin'ny teny malagasy ary ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|Filazantsaran'i Lioka]] no nanombohana izany niaraka tamin'ny mpianatr'izy ireo roapolo lahy. Tamin'ny taona 1830 no vita tanteraka ny [[Testamenta Vaovao]] ka dika 3 000 no naparitaka. Mandrak'ankehitriny dia io dikan-tenydikanteny io, izay mety ho nisy fanavaozana ihany taty aoriana, no ampiasain'ireo Fiangonana protestanta dia ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan'i Jesoa Krisy eto Madagasikara]], ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]], ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy]] ary saika mampiasa io dikan-tenydikanteny io daholo ireo [[Fiangonana zandriny]] izay niorim-paka manerana an'i Madagasikara taty aoriana.

Amin'izao fiantombohan'ny taonjato fah-21fahiraika amby roapolo izao dia maro ny dikan-tenin'ny Baiboly amin'ny teny malagasy izay azo vakina. Ao ireo dikan-tenydikanteny nataon'ny Protestanta, ao ny nataon'ny Katolika, ao ny dikan-tenydikanteny iombonana, sns. Samy milaza ny mpandika teny fa avy amin'ny teny fototra, dia ny hebreo sy ny grika, no niaingany tamin'ny fandikan-teny nataony. Ny fitambaran'ny boky filamatra (na [[kanona]]) ao amin'ny Baiboly kosa dia misy roa, dia ny [[Baiboly protestanta|kanona protestanta]] sy ny [[Baiboly katolika|kanona katolika]].

Ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy dia dikan-tenin'fandikana ny Baiboly ampiasain'ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara|fiangonana protestanta malagasy]] sy ireo [[Fiangonana zandriny|fiangonana lazaina hoe zandriny]]. Ny Baiboly protestantaproteqtanta no nampiasain'ny Vavolombelon'ny JehovahJehivah talohan'ny namoahany ny dikan-tenydikanteny azy manokana. Ny anaran'ny Baiboly protestanta dia '''''Ny Baiboly'''''.

Ireto avy ny anaran'ireo boky ao amin'ny [[Testamenta Taloha]]: ''Genesisy'', ''Eksodosy'', ''Levitikosy'', ''Nomery'', ''Deoteronomia Josoa, Mpitsara, Rota, Samoela voalohany, Samoela faharoa, Mpanjaka voalohany, Mpanjaka faharoa, Tantara voalohany, Tantara faharoa, Ezra, Joba, Salamo, Ohabolana, Mpitoriteny, Tononkiran'i Solomona, Isaia, Jeremia, Ezekiela, Daniela, Fitomaniana, Hosea, Joela, Amosa, Obadia, Jona, Mika, Nahoma, Habakoka, Zefania, Hagay, Zakaria ''ary ''Malakia''.

Ireto kosa ny anaran'ny boky ao amin'ny [[Testamenta Vaovao]]: ''Matio'', ''Marka'', ''Lioka,'' ''Jaona, Asan'ny Apostoly, Romana, Korintiana voalohany, Korintiana faharoa, Galatiana, Efesiana, Filipiana, Kolosiana, Tesaloniana voalohany, Tesaloniana faharoa, Timoty voalohany, Timoty faharoa, Titosy, Filemona, Hebreo Jakoba, Petera voalohany, Petera faharoa, Jaona voalohany, Jaona faharoa, Jaona fahatelo, Joda ary Apokalypsy''.

Ny Baiboly protestanta amin'y fiteny malagasy no azo lazaina hoe zokiny tamin'ny dikan-tenin'ny Baiboly amin'ny fiteny malagasy ka ny fanapahanfanapaha-kevitr'ireo mpandika teny voalohany dia matetika nolovan'ny taty aoriana'','' indrindra fa eo amin'ny fanagasiana ny anarana.

Nanakaiky ny fanononana [[Fiteny anglisy|anglisy]] ny mpandika teny malagasy amin'ny ankapobeny. Izany no ahitana ny hoe ''Jaona'' (anglisy: ''John'') fa tsy ''Joany'' na ''Joana'' na dia tokony ho ny "o" no hialoha ny "a" ao amin'io anarana io. Ny teny hebreo anefa dia יהוחנן / ''Iehohānan'' ary ny teny grika kosa Ἰωάννης / ''Iôannês''. Ny tokony ho ''Iehody'' lasa ''[[Jiosy]]'' (anglisy: ''Jews'').

Ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy dia tsy mampiasa tendron-tsoratra (` na ´ na ^) raha manoratra ny anaran'olona na anaran-toerana na anaram-boky ka anjaran'ny mpamaky ny mamantatra'','' araka ny fahazarany'','' ny toerana misy ny tsindrimpeo sy ny fomba tokony hamakiana ny litera "o" (na /u/ na /o/). Ny anarana mponina dia tsy miafara amin'ny hoe -''nina'' (Ohatra : ''[[Epistily ho an'ny Romana|Romana]]'' na ''Korintiana'' fa tsy ''Rômanina'' na ''Kôrintianina''). Tsy fahita firy ny "ô".

Amin'ny ankapobeny dia naka tahaka ny fanononan'ny anglisy ny teny hebreo sy grika ny mpandika teny. Hany ka ny teny grika hoe ''Biblia'' dia lasa ''Baiboly'' nefa ny teny anglisy nalaina tahaka tsy ahitana ny litera "a" (ao amin'ny hoe "ba") sy "o" (ao amin'ny hoe "bo"). Nanaraka an'io avokoa ny mpandika teny rehetra taty aoriana'','' na inona na inona fiangonana misy azy. Ohatra ny KatôlikaKatolika izay misafidy amin'ny ankapobeny ny fanononana manakaiky ny an'ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] dia tsy nanoratra hoe ''Bibla'' fa ''Baiboly'' ihany koa.

Ny anarana ahitana ny litera iôda (yod: י) [[Abidy hebreo|hebreo]] na ny litera iôta (iota: ι) [[Abidy grika|grika]] izay samy tokony ho vakina hoe /i/ dia voasoratra ho "j" sady tononina hoe /dz/ na /z/ rehefa arakarahina zanapeo (zanatsoratra). Mijanonamijanona ho "i" ihany ny fanoratana raha renifeo no manarakaraka ilay ioda na iota (ohatra: ''Isiraely'' fa tsy ''Jsiraely''; ''Isimaela'' fa tsy ''Jsimaela'' sns.). Izany no nahatonga ny fanoratana hoe ''Jehovah'' fa tsy ''Iehovah''; ''[[Jesosy]]'' na ''Jesoa'' fa tsy ''Iesosy na Iesoa; Jiosy'' fa tsy ''Iehody sns.'' Ny [[fiteny hebreo]] anefa tsy ahitana io feo /dz/ io. Ary ny mpiteny grika fahizay dia tsy namadika ny ioda (י) amin'ny litera hafa afa-tsy amin'ny iota (ι). Nisy akony eo amin'ny fandikana ny Baiboly amin'ny teny malagasy aty aoriana izany rehetra izany. Na ny anaran'ilay litera ''iôda'' aza dia lasa hoe ''joda'' (vakina hoe /dzuda/) ao amin'io Baiboly protestanta io (jereo ohatra ny: Salamo faha-119). Marihina fa ny teolojiana protestanta manoratra amin'ny teny malagasy dia mampiasa ny hoe ''Iahve'' na ''Yahweh'' matetika amin'ny boky soratany na rehefa mampianatra fa mampiasa kosa ny ''Jehovah'' rehefa mitory teny.

Ny sasany amin'ireo teny grika miafara amin'ny -ος (-''os'') indraindray miafara amin'ny hoe -''osy'' rehefa nogasinanohagasina. Ohatra: ''Jesosy'' (grika: Ἰησοῦς / ''Iēsoûs''), ''Patmosy'' (Πάτμος/ ''Patmos''), ''Eksodosy'' (grika: Ἔξοδος / ''Exodos''). Misymisy koa anefa ny nofarananamiafara amin'ny -''o'' fotsiny. Ohatra: ''Korinto'' (grika: Κόρινθος / ''Kórinthos''); Ponto (Πόντος/ ''Pόntos''). Toy izany koa ireo anarana miafara amin'ny -''as'' na -''is'': ''Tomasy'' (Θωμᾶς / ''Thômas''), ''Jodasy'' (Ὶούδας/ ''Ioudas'') nefa ''Lioka'' (grika: Λουκᾶς / ''Loukas'' ; hebreo'': לוקאס‎ / Lûkâs''). ''Genesisy'' (grika: Γένεσις / ''Genesis'') nefa ''Apokalypsy'' (grika: Ἀποκάλυψις ''/ Apokalupsis'') fa tsy ''Apokalypsisy''.

Ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy dia dikan-tenin'fandikana ny Baiboly ampiasain'ny [[Eglizy Katolika Apostolika Romana (Madagasikara)|Eglizy Katolika Apôstôlika Romana]] eto Madagasikara. MisyToy ny Baiboly protestanta dia misy ny Baiboly amin'ny dikan-teny tranainy izay ahitana ny anaran'Andriamanitra hoe ''Iahve'' sy ilay Baiboly tsy ahitana an'io anarana io. Ny anaran'ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy dia '''''Ny''''' '''''Baiboly Masina'''''.

Miavaka ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy noho ny fisian'ireo boky fanampiny atao hoe [[Boky deoterokanonika|deoterôkanônika]] izay ao aminy nefa tsy hita ao amin'ireo Baiboly protestanta sy ao amin'ny Baibolin'ny Vavolombelon'i Jehovah.

Ireto avy ny anaran'ny boky ao amin'ny [[Testamenta Taloha]]: ''Jenezy'', ''Eksaody'', ''Levitika'', ''Fanisana'', ''Detôrônômy'', ''Jôsoé'', ''Mpitsara'', ''Rota'', ''Samoela voalohany, Samoela faharoa, Mpanjaka voalohany, Mpanjaka faharoa, Tantara voalohany, Tantara faharoa, Esdrasa, Nehemia, Tôbia, Jodita, Estera, Makabeo voalohany, Makabeo faharoa, Joba, Salamo, Ohabolana, Mpitoriteny, Tononkira, Fahendrena, Ekleziastika, Izaia, Jeremia, Fitomaniana, Baroka, Ezekiela, Daniely, Osea, Jôely, Amôsy, Abdiasa, Jônasa, Mikea, Nahoma, Habakòka, Sôfônia, Hagay'' (na ''Akjea'')'', Zakaria'' ary ''Malakia.''

Ireto kosa ny anaran'ny boky ao amin'ny [[Testamenta Vaovao]]: ''Matio, Marka, Lioka, Joany, Asa, Rômanina, Korintianina voalohany, Korintianina faharoa, Galata, Efezianina, Filipianina, Kolosianina, Tesalônisianina voalohany, Tesalônisianina faharoa, Timôte voalohany, Timôte faharoa, Tito, Filemôna, Hebrio, Jakôba, Piera voalohany, Piera faharoa, Joany voalohany, Joany faharoa, Joany fahatelo, Joda ary Fanambaràna''.

Amin'ny fanagasiana ny anarana sy teny hebreo na grika dia tsy ny hebreo na ny grika avy hatrany no niaingana (amin'ny ankapobeny) fa ny fanoratana na ny fanononana frantsay. Izay no ahitana ny hoe ''Piera'' fa tsy ''Petro'' na ''Petra; Moizy'' fa tsy ''Mose'' na ''Mosesy'' (hebreo: ''מֹשֶׁה /Moshé''; grika'': Μωσῆς / Mōusēs'')''.'' Betsaka anefa ny lova noraisin'ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy tamin'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy ka isan'izany ny anarana hoe ''Baiboly''.

Niverina amin'ny teny fototra tokoa ny mpandika teny rehefa tena lavitra an'ilayny fanonona grika na hebreo ny fanoratana na ny fanononana frantsay; izany no anoratana hoe ''Joany'' (frantsay: ''Jean'' vakina hoe /ʒɑ̃/). Tsy niala tamin'ny fampiasana ny litera "j" anefa ny mpandika teny hanagasiana ny iôda (י) na ny iôta (ι) arakarahina zanatsoratra. Tranga maningana ny hoe ''Iahve'' ao amin'ny Baiboly katôlika amin'ny teny malagasy satria amin'ny teny frantsay dia ny hoe ''Iahvé'' no fanoratra. Nifamadika amin'ny nandrasana ny zavatra sasany toy ny nanoratana ny ''Ismaely'' ho ''Jismaela'' ao amin'ny dikan-teny vaovaon'ny Baiboly katolika ka nanoloana ny "i" (izay efa nanakaiky ny fanononana tena izy) ho "j".

Nifamadika amin'ny nandrasana ny zavatra sasany toy ny nanoratana ny ''Ismaely'' ho ''Jismaela'' ao amin'ny dikan-teny malagasy vaovaon'ny Baiboly katôlika ka nanoloana ny "i" (izay efa nanakaiky ny fanononana tena izy) ho "j". Vao nanavao ny dikan-tenin'ny Baiboliny ny KatôlikaKatolika malagasy ka ahitana fahasamihafana araka endrika raha ampitahaina amin'ny dikan-tenydikanteny mahazatra ny mpamaky teo aloha. Izany dia vokatry ny fikatsahana ny hanakaiky ny fanononana amin'ny teny fototry ny Baiboly ([[Fiteny hebreo|hebreo]] na [[Fiteny grika taloha|grika]]). Vokatr'izany dia misy ny fifanakaikezan'ny anarana sasany amin'ny fanoratana an'izany ao amin'ny Baiboly protestanta malagasy ny toy ny hoe ''Jiosy'' (fa tsy ''Jody'')'','' ''Hagay'' (fa tsy ''Akjea''). Ny anarana tena mahazatra ny mpino katôlikakatolika dia tsy novana ka notazonina ohatra ny hoe ''Piera,'' ''Môizy'' sns.

Io antony voalaza eo aloha io ihany koa no mahatonga ny fampiasana ny tendro satroka (^) eo ambonin'ny litera "o" (ô) ho lasa maro dia maro mba hahamarina kokoa ny fanononana ka hiavahan'izay tokony ho tononina ô (/o/) amin'nyna o (/u/). Tsy nahitana izany firy ny Baiboly katolika malagasy tranainy. Ohatra: ''Nabokôdônôzôra'' fa tsy ''Nabokodonosora; Môizy'' fa tsy ''Moizy''. Itoviany amin'ny DIEM io''.'' Ny anarana hoe ''Eksaody'' dia sisa navelan'ny fomba fanagasiana ny feo /o/ (ô) ka tsy voaova ho ''Eksôdy''.

Voamarika ihany koa ny tokony hisy ny tsindrimpeo raha tsy araka ny mahazatra ny malagasy ka amin'ny fampiasana ny tendro miraika (` na ´) no anamarihana izany.

Ny anarana hoe ''Iahveh'' dia nosoloana ny hoe ''Tompo'' ka nanaraka ny [[Septoaginta]] (na Septanta) izany sady itoviany amin'ny Baiboly DIEM.

Ny [[Baiboly DIEM]] (Dikanteny Iombonana Eto Madagasikara) dia vokatry ny fandikan-teny niarahan'ireo mpandika teny malagasy avy amin'ny fiangonana maro eto Madagasikara. Mihevitra ny mpandika teny fa maro amin'ireo teny tranainy no efa tsy azon'ny mpamaky intsony ny heviny na koa efa niova hevitra. Sady mikendry ny Ekiomenisma izy io no mikendry ny hahazoan'ny mpiteny malagasy ankehitriny ny tian'Andriamanitra ho lazaina. Ampiasaina indrindra io dikan-teny io amin'ny vavaka iraisam-pinoana ataon'ireo fiangonana miray ao amin'ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]] (FFKM).

Misy roa karazana ny [[Baiboly DIEM]]: ny iray natao ho an'ireo izay zatra nampiasa ny Baiboly protestanta amin'nyteny malagasy (tsy ahitana boky deoterokanonika) ary ny iray natao ho an'ireo mpamaky ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy (ahitana boky deoterokanonika).

Tsy voatery nisafidy ny iray amin'ny anaran'ny boky efa misy ao amin'ny Baiboly protestanta na amin'ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy ny mpandika teny fa indraindray dia nanao anarana vaovao izay natao manakaiky kokoa ny fanononana amin'ny [[Fiteny grika|teny grika]]. Ohatra: ny ''Genesisy'' na ''Jenezy'' dia lasa ''Genesỳ''. Ny anaran'olona na torana dia natao tahak'izany koa.

Misy fahasamihafany amin'ny Baiboly protestanta malagasy sy ny Baiboly katolika malagasy tranainy izy raha ny amin'ny anaran'olona sy ny anaran-tany ary ny anaran'ny boky ao amin'ny Baiboly no asian-teny. Sady mikendry ny Ekiomenisma izy io no mikendry ny hahazoan'ny mpiteny malagasy ankehitriny ny tian'Andriamanitra ho lazaina. Izany no antony ampiasan'ny mpandika teny ny teny malagasy tenenina sy soratana amin'izao taonjato izao. Mampiavaka azy ny fanatsofohana ny litera "h" amin'ny anarana izay efa mahazatra fa tsy misy an'io litera io. Ny hoe ''Isaka'' lasa hoe ''Itsehàka'' (hebreo: יצחק / ''Iishḥâk''; grika: Ισαάκ/ ''Isaak''). Hita koa ny hoe ''Kanahana'' fa tsy ''Kanana'' na ''Kanaana'' (hebreo: <big>כְּנָעַן‬</big> / ''Kənâ‘an''; grika: Χαναάν / ''Khanaan'').

Ny anaram-boky milaza anarana mponina miafara amin'ny hoe -''na'' ao amin'ny Baiboly protestanta malagasy dia miafara amin'ny -''nina'' ao amin'io Baiboly io (ohatra : ''RômaninaRomanina'' fa tsy ''Romana''). Ampiasaina indrindra io dikan-teny io amin'ny vavaka iraisam-pinoana ataon'ireo fiangonana miray ao amin'ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]] (FFKM).

Ny anarana hoe ''Jehovah'' na ''Iahveh'' dia nosoloana ny hoe ''Tompo'' ka ny fomban'ny Baiboly jiosy amin'ny teny grika ([[Septoaginta]] na Septanta) izany izay nanolo ny anaran'Andriamanitra amin'ny teny hebreo hoe יהוה‬ / ''[[Yahweh|Yhwh]]'' (ilay nogasina hoe ''Jehovah'' na ''Iahve'') amin'ny teny grika hoeho ''Kύριος / kúrios'' (midika hoe "Tompo") fotsiny amin'ny teny grika. Ao amin'ny Baiboly jiosy amin'ny teny hebreo anefa io anarana io dia tsy hoe nesorina ka tsy nosoratana intsony fa voasoratravoasofratra ihany nefa tsy tononina fotsiny ka soloana ny hoe amin''Adonay'' ohatra (jereo: [[Yahweh]])izao.

Ny Baibolin'ny [[Vavolombelon'i Jehovah eto Madagasikara|Vavolombelon'i Jehovah]] dia dikanfandikan-tenin'teny ny Baiboly manakaiky ny dikan-teny protestanta tranainy raha ny anaran'ny boky tsirairay sy ny anaran'ny olona ary ny anaran-'ny tanàna voalaza ao amin'ny Baiboly no jerena. Atao hoe '''''[[Ny Soratra Masina - Fandikan-Tenin'ny Tontolo Vaovao]]''''' ny anaran'io Baiboly io.

Nadika avy amin'ny dikan-tenydikanteny anglisy (''New World Translation of the Holy Scriptures'') an'ny Vavolombelon'i Jehovah, izay nivoaka tamin’ny 1984 sady iaingan'ny fandikan-teny amin'ny fiteny hafa rehetra, io Baiboly io. Izany Baiboly amin'jy teny anglisy izany dia ny ''New World Translation of the Holy Scriptures''. Ny Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania no namoaka ny Baibolin'ny Vavolombelon'i Jehovahazy izay natao pirinty tany Japana tamin'ny taona 2009. Efa nivoaka tamin'ny taona 2003 ny Soratra Grika Kristianina (izany hoe ny [[Testamenta Vaovao]]) amin'ny teny malagasy nefa nohavaozina indray ny dikan-teny tamin'io fanontana farany io.

Ny anaram-boky milaza anarana mponina miafara amin'ny hoe -''na'' ao amin'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy dia miafara amin'ny -''nina'' ao amin'io Baibolin'ny Vavolombelon'i Jehovah amin'ny teny malagasyBaiboly io (ohatra : ''Romanina'' fa tsy ''Romana''). ToyNy Testamenta Taloha dia ataony hoe "''Soratra Hebreo sy Aramianina"'' fa ny BaibolyTestamenta protestantaVaovao aminkosa "''Soratra Grika Kristianina"''. Toy ny tenyBaiboly malagasyprotestanta dia tsy mampiasa tendron-tsoratra (` na ´ na ^) firy io Baiboly io ka anjaran'ny mpamaky ny mamantatra araka ny fahazarany ny toerana misy ny tsindrimpeo sy ny fomba tokony hamakiana ny litera "o" (na /u/ na /o/).

Betsaka kokoa ny isam-pitrangan'ny anarana hoe ''Jehovah'' ao amin'ny Baibolin'ny Vavolombelon'i Jehovah raha ampitahaina amin'ny isan'io teny io ao amin'ny Baiboly protesatanta satria ankoatry ny fitomboan'io isa io ao amin'ny Soratra Hebreo sy Aramianina dia mipoitra im-betsaka ao amin'ny Soratra Grika Kristianina koa io anarana io satria nasolo ny sasany amin'ny fitrangan'ny teny hoe ''Tompo'' izay heverin'ny mpandika teny fa tokony ho ''Jehovah'' tamin'ny nanoratana voalohany ny bokin'ireo [[Apostoly roa ambin'ny folo|apostoly]] sy [[evanjelista]] ao. Tsy ny mpandika amin'ny teny malagasy no nanapa-kevitra ny amin'izany fa ny mpandika teny anglisy izay nipoiran'ny dikan-teny samihafa rehetra.