Jiny : Fahasamihafan'ny versiona roa

Ny [['''jiny]]''' dia zavaboary ara-pinoana teo amin'ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] tany aloha ary mbola inoana fisiana ao amin' ny fivavahana [[silamo]] ankehitriny. Tsy hita maso ny jiny amin' ny ankapobeny nefa tsy fanahy tanteraka satria afaka miseho amin' ny endrika zavamaniry na biby na olona sady mety hahatsapa te hatory na noana. Afaka mibaiko ny fanahy na ny sain' ny olombelona (mampianjaka) ny jiny nefa tsy voatery hampiasainy izany hery ananany izany. Amin' ny finoana silamo, ny jiny dia manan-tsafidy hanao ny tsara na ny ratsy toy ny olombelona, tsy tahaka ny [[anjely]] izay tsy afaka manao afa-tsy ny tsara ihany.

Ny teny hoe ''jiny'' dia fanagasiana ny [[Fiteny arabo|teny arabo]] hoe جِنّ / ''jinn'' (atao hoe جِنّي / ''jinnī'' io teny io raha milaza tokana). Ny teny arabo hoe ''jinn'' dia avy amin' ny fototeny [[Fiteny semitika|semitika]] hoe ''jnn'' (teny arabo: جَنّ / جُنّ‎, ''jann''), izay midika voalohany hoe "miery" na "manafina". Mihevitra ny mpikaroka sasany fa midika ara-bakiteny hoe "zavatra afenina amin' ny fahatsapana"<ref><small>''Edward William Lane. "[https://web.archive.org/web/20150408021742/http://www.tyndalearchive.com/tabs/lane/ An Arabic-English Lexicon]"''. [http://www.tyndalearchive.com/tabs/lane/ tahiry] p. 462.</small></ref> io teny io. Iray tarika amin' ny teny arabo hoe ''majnūn'' (izay midika hoe "itoeran-javatra" na "adala") sy ''jannah'' ("zaridaina") ary ''janīn'' ("zaza am-bohoka")<ref><small>Wehr, Hans (1994). ''Dictionary of Modern Written Arabic'' (4 ed.). Urbana, Illinois: Spoken Language Services. p. 164. <nowiki>ISBN 978-0-87950-003-0</nowiki>.</small></ref>. Ny teny hoe ''jinn'' dia ampiasaina amin' ny fiteny arabo ho milaza maro ka ny endriny milaza tokana dia ''jinni''.

Tsy fantatra mazava ny niavian' ny teny arabo hoe ''jinn''. Ny mpikaroka sasany dia mampifandray an' io teny io amin' ny teny latina hoe ''genius,'' vokatry ny fampifangaroam-pivavahana tamin' ny andron' ny [[Empira romanaRômana]] tamin' ny nanjakan' i Tiberio Aogosto<ref><small>Amira El-Zein ''Islam, Arabs, and Intelligent World of the Jinn'' Syracuse University Press 2009 <nowiki>ISBN 9780815650706</nowiki> page 38</small></ref>, nefa iadian-kevitra izany fisampanan-teny izany.

Misy koa ny milaza fa ny teny hoe ''jinn'' dia avy amin' ny [[Fiteny arameana|teny arameana]] hoe ''ginnaya'' ([[Fiteny siriaka|siriaka]]: ܓܢܬܐ‎) izay midika hoe "andriamanitra mpiaro" na "mpiambina". Milaza koa ny hafa fa avy amin' ny anaran' ny fanahy vavy ao amin' ny [[Avesta]] (bokin' ny finoana persiana) hoe ''Jaini'' io teny io izay isan' ny zavaboary maro ao amin' ny finoana efa tany alohan' ny anganom-pinoana zoroastriana[[Zôrôastrisma|zôrôastriana]] tany [[Iràna Lehibe|Iràna]]<ref><small>Tisdall, W. St. Clair. ''The Original Sources of the Qur'an'', Society for Promoting Christian Knowledge, London, 1905</small></ref> <ref><small>''The Religion of the Crescent or Islam: Its Strength, Its Weakness, Its Origin, Its Influence'', William St. Clair Tisdall, 1895</small></ref>.

== Ny jiny ao amin' ny fivavahana silamo ==

Ho an'ny Miozolmana, ny jiny dia zavaboary miaina ety an-tany izay monina eny akaikin' ny toerana misy rano, any amin' ny tany efitra sy eny amin' ny fasana sy any anaty ala. misy dimy ambin' ny folo any ho any ny karazana jiny<ref><small>Paul Ballanfat in Mohammed Ali Amir-Moezzi (dir.), ''Dictionnaire du Coran'', Paris, Robert Laffont, coll. Bouquins, 2007, 981 <abbr>p.</abbr> (<nowiki>ISBN 978-2-221-09956-8</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 358-360.</small></ref>.

Miseho amin' ny endrika isankarazany ny jiny ka mety ho tahaka ny olona na ny biby toy ny bibilava. Ny teny hoe جِنّ / ''jinn'' na عِفٰرِيتْ / ''ʿifrīt'' (raha milaza maro: عَفَارِيت / ''ʿafārīt''), dia manondro koa izany bibilava izany sy karazana bibilava hafa. Ny anaran' izy ireo na ny fihetsiny, izay hafahafa, dia ahafahana manavaka azy amin' ny tena olombelona rehefa maka endrik' olombelona izy.

Mpiaro ny poeta sady ahazoany aingampanahyaingam-panahy ny sasany amin' ireo fanahy ireo, araka ny angano talohan' ny nisianan' ny fivavahana silamo: izy ireo no tao hoe ''hawāǧis'' (raha milaza tokana: ''hāǧis'')<ref><small>Amira El-Zein ''Islam, Arabs, and Intelligent World of the Jinn'' Syracuse University Press 2009 ISBN 9780815650706page 34</small></ref>. Mivondrona ho foko sy vahoaka ary fanjakana izy ireo, sahala amin' ny olombelona, manana lalàna izy ary manana ny fivavahany (isan' izany ny fivavahan' ny olombelona satria "''ny mpaminany sasany dia nalefan' Andriamanitra any amin' ireo jiny sy ny olona''" araka ny voalaza ao amin' ny [[Kor'any]] manao hoe: "Izaho (Andriamanitra) tsy namorona ny Jiny sy ny Olombelona afa-tsy ny hanompo Ahy" (SorataSoràta 51.56).

Misy lahy sy vavy ny jiny ka raha vavy izy dia atao hoe جِنِّية / ''jinniyya''. Izao avy ny anarana iantsoan' ny Magrebina ny jiny: ny عِفَارِيت / ‘''ifārīt'' : jinin' ny afo izay monina an-tanety, sy ny مَاَرِدْ / ''māɾid'' izay monina akaikin' ny rano mandeha ary ny سلف / ''silf'' izay manana elatra sy monina any an-danitra. (SorataSoràta 37.7)

=== Ny jiny araka ny voalaza ao amin' ny Kor'any ===

Voalaza fa nisy jiny ratsy izay nanaraka foana ny mpaminany Mohamady ka niafara tamin'ny fiovam-po sady lasa jiny tsara talohan'ny nahafatesany vokatry ny nanarahany maso ny asan'i [[Mohamady]].