Endrik'io pejy io tamin'ny 8 Martsa 2021 à 14:02 hanova Thelezifor (dinika \| fandraisan'anjara) 44 073 modifications kAucun résumé des modifications Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso ← Fiovana taloha		Endrik'io pejy io tamin'ny 10 Aogositra 2021 à 10:14 hanova esory Thelezifor (dinika \| fandraisan'anjara) 44 073 modifications kAucun résumé des modifications Marika: Hanova araka ny hitan'ny maso Fiovana manaraka →
Andalana faha-1: '''Pentateoka''', '''Boky dimin' i Mosesy''' na '''Boky dimin' i Môizy''' no iantsoana ny fitambaran' ireo boky dimy voalohany ao amin' ny [[Baiboly]], izany hoe ao amin' ny [[Testamenta Taloha]]. Ny fizaràna hafa manampy an' io ao amin' ny Testamenta Taloha dia ireo [[Boky ara-tantara (Baiboly)\|Boky ara-tantara]] sy ireo [[Bokim-pahendrena (Baiboly)\|Bokim-pahendrena]] ary ireo [[Bokin'ny mpaminany (Baiboly)\|Bokin' ny Mpaminany]]. Marihina fa ny [[Kristianisma\|Kristiana]] no mampizara efatra ny Testamenta Taloha arak' izany. Ny Pentateoka no ataon' ny Jiosy amin ' ny teny hebreo hoe [[Torah]] ("lalàna"). == Fiforonan-teny == Andalana faha-8: === Ny Bokin' ny Genesisy na Jenezy === Mitantara ny [[Famoronana (finoana sy fedrà)\|famoronan]]' Andriamanitra izao rehetra izao sy ny olombelona voalohany ny [[Bokin'ny Genesisy\|Bokin' ny Genesisy]] (na [[Jenezy]] na Genesý). Mitantara ny amin' ny [[safodrano]] lehibe tamin' ny andron' i [[Noa\|Nôa]] izay vokatry ny [[fahotana]] nataon' ny taranak' ireo olombelona ireo ilay boky. Tantarainy koa ny amin' ny nampanjarian' Andriamanitra ny fitenin' ny olombelona ho maro tamin' ny nanamboaran' izy ireo ny [[Tilikambon'i Babela\|Tilikambon' i Babela]]. Miresaka momba ireo Raiben' ny Israely ([[Patriarka (ao amin'ny Baiboly)\|Patriarka]]) toa an' i [[Abrahama]] sy i [[Isaka (Hebreo)\|Isaka]] sy i [[Jakoba]] ary i [[Josefa (zanak'i Jakoba)\|Josefa]] koa io boky io~~. Ny [[lovantsofina]] dia milaza fa i [[Mosesy]] na Moizy no nanoratra ny Bokin'ny Genesisy~~. === Ny Bokin' ny Eksodosy na Eksaody === Mitantara ny fanafahana ireo [[Hebreo (mponina)\|Hebreo]] (na Hebrio) avy any Ejipta (na Egipta) sy ny fivezivezeny tany amin' ny tany efitra hatrany amin' ny tendrombohitra [[Tendrombohitra Sinay (Baiboly)\|Sinay]] ny [[Bokin'ny Eksodosy\|Bokin' ny Eksodosy]] (na [[Eksaody]]). Maneho ny fisian' ilay Andriamanitra mpanafaka io boky io. === Ny Bokin' ny Levitikosy na Levitika === Miresaka sy mitantara ny amin' ny fanompoam-pivavahan' ny Israelita izay nankinina tamin' ny fokon' i [[Levy (zanak'i Jakoba)\|Levy]] ny [[Bokin'ny Levitikosy\|Bokin' ny Levitikosy]] (na [[Levitika (boky)\|Levitika]]). === Ny Bokin' ny Nomery na Fanisana === Manohy ny tantara ao amin' ny Bokin' ny Eksodosy momba ny dian' ny Israelita namakivaky ny [[Tany efitr'i Sinay\|tany efitr' i Sinay]] notarihin' i [[Mosesy]] (na Môizy) hatrany amin' ny lemak' i ~~Moaba~~Môaba, tsy lavitra ny tany [[Kanaana (faritra)\|~~Kanana~~Kanaana]] ny [[Bokin'ny Nomery\|Bokin' ny Nomery]] na Bokin' ny Fanisana. === Ny Bokin' ny Deoterônômia na Deoterônômy === Manantitra ny momba ny lalàna sy ny tsy ~~maitsy~~maintsy hanajana ~~azy~~izany araka ny efa voalaza rahateo ao amin' ireo bokin-dalàna telo voalohany ([[Bokin'ny Eksodosy\|Eksodosy]], [[Bokin'ny Levitikosy\|Levitikosy]], [[Bokin'ny Nomery\|Nomery]]) ny [[Bokin'ny Deoteronomia\|Bokin' ny Deoterônômia]] (na [[Bokin'ny Deoteronomia\|Deoterônômy]]). == Fanoratana ny Pentateoka == Ny Pentateoka dia fanangonan-dahatsoratra nataon' ny mpanoratra jiosy manodidina ny vanimpotoan' ny [[fahababoana tany Babilona\|fahababoana tany Babilôna]] (taona 588 hatramin' ny taona 538 tal. J.K.<ref><small>Rainer Albertz, ''Israel in exile: the history and literature of the sixth century BCE'', p.xxi.</small></ref>) sy taorian' izany<ref><small>Thomas Römer, ''Introduction à l'Ancien Testament'', Labor et Fides, 2009, <abbr>p.</abbr> 150-153.</small></ref>. Ny famoahana izany literatiora tsy namafa ny fahasamihafan' ny safidy teôlôjikan' ny mpanoratra izany, dia midika fametrahana lasitra maneho ny maha-izy ny [[jodaisma]] vao misandratra, sady fiatrehana ireo fiovana ara-pôlitika sy ara-toekarena ary ara-pivavahana nifanehatra amin' ny jodaisma<ref><small>Félix García López, ''Comment lire le Pentateuque'', Labor et Fides, 2005, <abbr>p.</abbr> 9</small></ref>. Hatramin' ny faramparan' ireo taona 1990 sy nandritra ireo taona 2000 dia naroson' ny mpikaroka ny fiheverana fa ny votoatin' ny lahatsoratry ny Pentateoka sy ireo boky izay manaraka azy toy ny [[Bokin'i Josoa\|Bokin' i ~~Josoa~~Jôsoa]] (na Jôsoe) na ny [[Bokin'ny Mpitsara\|Bokin' ny Mpitsara]], dia azo antoka fa nangonina tamin' ny vanipmpotoana [[Persia\|persiana]], izany hoe teo anelanelan' ny taonjato faha-5 sy faha-4 tal. J.K.<ref><small>Christophe Nihan et Thomas Römer, ''Introduction à l'AT'', <abbr>p.</abbr> 179, 182</small></ref> na raha aloha indrindra dia teo anelanelan' ny taonjato faha-7 sy faha-6 tal. J.K.<ref><small>[https://www.letemps.ch/culture/2014/03/27/filature-un-theologien-suisse-connaitre-origine-dieu La filature d’un théologien suisse pour connaître l’origine de Dieu] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.letemps.ch%2Fculture%2F2014%2F03%2F27%2Ffilature-un-theologien-suisse-connaitre-origine-dieu tahiry]], entretien Thomas Römer, letemps.ch, 27 mars 2014</small></ref>. == Jereo koa: == Fanasokajiana ny boky ao amin' ny [[Tanakh]] (Baiboly jiosy):

Pentateoka: Fahasamihafan'ny versiona