Bokin' i Henôka: Fahasamihafan'ny versiona

Ny '''Bokin' i''' '''HenokaHenôka''' na '''Bokin' i EnokaEnôka''' dia fanangonan-dahatsoratra [[Literatiora apokaliptika|apokaliptikaapôkaliptika]] isan’nyisan’ ny literatiora tanelanelan’nytanelanelan’ ny Testamenta roa; [[Apokrifan'ny Baiboly|apokrifaapôkrifa]] na [[Pseodepigrafa (protetantisma)|pseodepigrafa]] ho an’nyan’ ny [[Testamenta Taloha]] izy ka tsy isan’nyisan’ kanonan’nyny kanônan’ ny [[Tanakh|Baiboly hebreo]] na [[Baiboly katolika|katolikakatôlika]] na [[Baiboly protestanta|protestantaprôtestanta]]; nampitondrain’nynampitondrain’ ny mpanoratra ny anaran’ianaran’ i [[Henoka|Henôka]] (na EnokaEnôka) io boky io. [[Boky deoterokanonika|DeoterokanonikaDeoterôkanônika]] ny Bokin' i HenokaHenôka amin’nyamin’ ny [[Fiangonana ortodoksa teoahedo|Fiangonana OrtodoksaÔrtôdôksa Teoahedo]] ([[Fiangonana ortodoksa etiopiana|EtiopianaEtiôpiana]] sy [[Fiangonana ortodoksa teoahedo eritreana|Eritreana]]).

Misy ihany ny mino fa mampita ny zavatra nampahalalain' Andriamanitra an' i HenokaHenôka ity boky mitondra ny anarany ity. Ny mpikaroka ankehitriny dia miaiky fa anarana nindramin' ny mpanoratra fotsiny ny hoe ''HenokaHenôka'' na ''EnokaEnôka'' fa tsy i HenokaHenôka no nanoratra nyio boky mitondra ny anarany io. Ahitana fizaràna maro izay nataon' ny mpanoratra maro teo anelanelan’nyanelanelan’ ny taonjato faha-2 sy voalohany tal. J.K. ny Bokin’iBokin’ i HenokaHenôka.

Nadika tamin’nytamin’ ny [[fiteny grika]] tsikelikely ny Bokin' i HenokaHenôka. Natao tanelanelan’nytanelanelan’ ny taonjato faha-4 sy faha-6 avy amin’nyamin’ ny boky amin’nyamin’ ny [[fiteny grika]] ny dika tamin’nytamin’ ny [[fiteny etiopianaetiôpiana]].

Amin’nyAmin’ ny fiteny etiopianaetiôpiana ny dikan-teny feno tranainy indrindra ananana an’ioan’ io boky io. Misy voasoratra amin’nyamin’ ny fiteny grika sy [[fiteny siriaka]] ary [[fiteny kopta|fiteny kôpta]] ny ampahany maro amin’nyamin’ ny boky; misy koa ny andalana amin’nyamin’ ny [[fiteny arameana]] izay angamba nikambana tamin’nytamin’ ny dikan-tenin’iotenin’ io boky io voalohany, izay heverin’nyheverin’ ny maro fa very efa elabe. Hita teo antenantenan’nyantenantenan’ ny taonjato faha-20 tao [[Komràno|Komrano]] (any [[Jordania]]) niaraka amin’nyamin’ ny [[Soratanam-piraketan'ny Ranomasina Maty|sora-tanana firaketana]] hita tao amin’ny [[Ranomasina Maty]] ireo sombintsombiny ireo.

== Fizaràn’nyFizaràn’ ny boky ==

Maneho ny lohahavi-dehiben’nydehiben’ ny boky, dia ny fitsaran’Andriamanitrafitsaran’ Andriamanitra ho avy, ny fizaràna voalohany (1Hen. 1 – 5) izay teny fampidirana ho an’nyan’ ny boky.

=== Ny ''Bokin’ireoBokin’ ireo Mpiambina'' ===

Nosoratana tamin’nytamin’ ny vaninandro talohan’nytalohan’ ny taona 200 tal. J.K. ny ''Bokin’ireoBokin’ ireo Mpiambina'' ((9)) (1Hen. 6 – 36). Io fizaràna io dia mitantara ny fahasahiranana sy ny fitaintainan’nyfitaintainan’ ny [[anjely]] mpikomy marobe izay [[Anjely potraka|naongana]] avy any an-danitra; avy eo ny boky mitantara ny dia lavitra nataon’inataon’ Henokai Henôka izay nipaka hatrany amin’nyamin’ ny toerana famaizana sy famalian-tsoa farany ka [[arikanjely]] no nitondra azy tamin’izaytamin’ izay sy nanambara tsiambaratelo maro taminy.

=== Ny ''Bokin’nyBokin’ ny Fanoharana'' ===

Misy fanoharana sy fahitana maro mikasika ny [[andro farany]] sy ny [[fitsarana farany]] ny ''Bokin’ny Fanoharana'' (1Hen. 37 – 71) nosoratana tokony ho tamin’nytamin’ ny taona 30 tal. J.K., izay manambara mialoha ny hiavian’nyhiavian’ ny [[Mesia]] hamoaka ny didim-pitsarana an' ireo anjely sy ny olona rehetra. Voasoritsoritra ao ny [[Fanjakan'Andriamanitra|Fanjakan’AndriamanitraFanjakan’ Andriamanitra]] hoavy. Ao no ahitana ilay atao hoe ''Bokin[[Apokalipsin'ny Apokalipsan’ii Noa|Apôkalipsan'i Nôa]]''.

=== Ny ''Bokin’nyBokin’ ny Fanazavana eny an-Danitra'' ===

Misy fanambaràna tsiambaratelo momba ireo zavatra eny amin’nyamin’ ny lanitra (kintana, sns) ny ''Bokin’nyBokin’ ny Fanazavana eny an-Danitra'' (1Hen. 72 – 82) izay nosoratana tamin’nytamin’ ny fotoana mitovitovy amin’nyamin’ ny nanoratana ny ''Bokin’nyBokin’ ny Mpiambina''. Resaka momba ny [[astronomia|astrônômia]] sy ny [[meteorolojiameteôrôlôjia]] no hita ao. Izany no anaovana azy hoe ''Bokin’nyBokin’ ny AstronomiaAstrônômia''.

=== Ny ''Bokin’nyBokin’ ny Nofy'' ===

Fanangonana [[nofy]] maneho fahitana ny ''Bokin’nyBokin’ ny Nofy'' (1Hen. 83 – 90) izay voasoratra tamin’nytamin’ ny taona 160 eo ho eo. Mitantara ireo fahitan’ifahitan’ Henokai Henôka momba ny [[safodrano]] hanasaziana izao tontolo izao noho ny haratsiam-panahiny, ary ny hiavian’nyhiavian’ ny fiandrianana mesianika aorian’izanyaorian’ izany ity fizaràna ity.

=== Ny ''Epistilin’iEpistilin’ Henokai Henôka'' ===

Ahitana famporisihana sy fanambaràn-javatra mialoha ny ''Epistilin’iEpistilin’ Henokai Henôka'' (1Hen. 91 – 107) izay nosoratana tamin’nytamin’ ny taonjato voalohany tal. J.K. Azo zaraina roa indray io:

Mampionona ny olo-marina sy mampirisika azy ireo haharitra ary manameloka ny olon-dratsy amin’nyamin’ ny filazana ny hanjo azy ireo any am-parany ny 1Hen. 91 – 105. Ao amin’ityamin’ ity ampahany voalohany ity dia zarain’izarain’ ny mpanoratra Henoka ho “herinandro”"herinandro" folo tsy mitovy halava ny tantaran’nytantaran’ ny olombelona. Kisarin’nyKisarin’ ny fetr’andro folo samy manana ny maha izy azy noho ny fisian’nyfisian’ ny olona na zava-mitranga manokana ireo "herinandro" ireo. Ny herinandro faha-4, ohatra, dia herinandron’iherinandron’ i Mosesy am-panoharana, ny faha-7 dia herinandron’nyherinandron’ fiharatsian’izaony fiharatsian’ izao rehetra izao. Ao amin’nyamin’ ny herinandro faha-10, izay tampony amin’izyamin’ izy rehetra, no iresahan’nyiresahan’ ny mpanoratra ny amin’nyamin’ ny [[paradisa]] taloha hosoloana paradisa vaovao maharitra mandrakizay.

Miresaka indray ny amin’nyamin’ ny [[safodrano]] sy ny fisehoan’nyfisehoan’ ny ratsy izay hanaraka ary ny famaizana sy ny valisoa hozaraina rehefa tonga ny fanjakam-piandrianan’nypiandrianan’ ny Mesia ny ampahany faharoa (1Hen. 106 – 107).

== Lanjan’nyLanjan’ ny boky ==

Zava-dehibe ho an’nyan’ ny mpikaroka ankehitriny ny Bokin’iBokin’ Henokai Henôka satria maro ireo hevitra sy teny hita ao izay mampahatsiahy ny hevitra momba ny [[andro farany]] sy andalana [[Literatiora apokaliptika|apokaliptikaapôkaliptika]] ao amin’nyamin’ ny Testamenta Vaovao.

=== Lanjan’nyLanjan’ ny boky tamin’nytamin’ ny andron’ andron’nyny ApostolyApôstôly ===

Nankamamy ny Bokin’iBokin’ Henokai Henôka ny Kristiana tany am-boalohany; nefa, ankoantr’ireoankoantr’ ireo tonon-tsiahy mahalana, dia tsy misy zava-pantatra ny amin’ilayamin’ ilay boky raha tsy tamin’nytamin’ ny nahitana ny soratanana mirakitra feno ny boky amin’nyamin’ fitenyny [[Fiteny etiopika|fiteny tamin’nyetiôpika]] faran’nytamin’ ny faran’ ny taonjato faha-18 tao avaratra-andrefan’iandrefan’ i Afrika.

Mampahatsiahy faminaniana niseho tamin’itamin’ “Henokai "Henôka ilay fahafito nandimby an’ian’ Adama”i Adama" ny iray amin’ireoamin’ ireo epistily kanonikakanônika, dia ny [[Epistily nosoratan'i Joda|Epistilin’iEpistilin’ i Joda]]:

“^{<small>14</small>}''Ary Enoka koa, ilay fahafito nandimby an' i Adama, dia efa naminany ny amin' ireny olona ireny ka nanao hoe: "Indro, tonga Jehovah mbamin' ny masiny tsy omby alinalina'' ^{<small>15</small>} ''hitsara ny olona rehetra sy hampiaiky ny olona ratsy fanahy rehetra ny asan' ny haratsiam-panahy rehetra, izay nataony tamin' ny haratsiam-panahiny sy ny teny sarotra rehetra izay nitenenan' ny mpanota ratsy fanahy hanohitra Azy''".” (Joda 1.14-15).

Ireto ireo andalana ireo ao amin’nyamin’ ny Boky voalohan’ivoalohan’ i HenokaHenôka:

“ ''I HenokaHenôka ilay fahafito nandimby an’ian’ i Adama''" (1Hen. 60.8)

“''Indro ny Tompo miaraka amin’nyamin’ ny masina alinalina, hanao fitsaram-panamelohana ny olona rehetra, sy hampiaiky ny ratsy fanahy rehetra ny noho ny asan’nyasan’ ny haratsiam-panahy izay nataony sy noho ny fitenenan-dratsy nanoherana azy izay nataon’nynataon’ ny mpanota ratsy fanahy''” (1Hen. 1.9).

=== Lanjan’nyLanjan’ ny boky amin' ny Jiosy sy Kristiana ankehitriny ===

Tsy kanonikakanônika ny Boky voalohan’ivoalohan’ Henokai Henôka ho an’nyan’ ny [[Jodaisma|Jiosy]] sy ny [[Katolika|Katôlika]] sy ny [[Protestantisma|ProtestantaPrôtestanta]] ary ny ankamaroan’nyankamaroan’ ny [[Kristianisma ortodoksa|Kristiana ortodoksaôrtôdôksa]]. Isainy ho [[Apokrifan'ny Baiboly|apokrifaapôkrifa]] na [[Pseodepigrafa (Baiboly)|pseodepigrafa]] io boky io.

==== Lanjan’nyLanjan’ ny boky ho an’nyan’ ny OrtodoksaÔrtôdôksa Teoahedo ====

Amin’nyAmin’ ny [[Fiangonana ortodoksa teoahedo|Fiangonana OrtodoksaÔrtôdôksa Teoahedo]] ([[Fiangonana ortodoksa etiopiana|Etiopiana]]Etiôpiana sy [[Fiangonana ortodoksa teoahedo eritreana|Eritreana]]) dia [[Boky deoterokanonika|deoterokanonikadeoterôkanônika]] ny Bokin’iBokin’ Henokai Henôka, sahala amin’nyamin’ ny [[Boky voalohan'ny Makabeo|Boky voalohany]] sy [[Boky faharoan'ny Makabeo|faharoan’nyfaharoan’ ny Makabeo]]. Mino izy ireo fa ilay teninyteny fanokafana nataon' i HenokaHenôka izay averina eto ambany no teny voasoratra voalohany amin’nyamin’ fitenin’nyny fitenin’ ny olombelona, satria i HenokaHenôka no olona nanoratra voalohany:

“Teny"Teny fitsofan-dranon’idranon’ Henokai Henôka, nitsofany rano ilay voafidy sy marina izay hiaina amin’nyamin’ andron’nyny andron’ ny fahasahiranana mba hanesorana ny mpanao ratsy sy ny mpamerim-pahadisoana rehetra”rehetra".

==== Lanjan’ Lanjan’nyny boky ho an’nyan’ Olomasin’nyny Olomasin’ ny Andro Farany ====

Ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy ho an'ny Olomasin'ny Andro Farany|Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an’nyan’ Olomasin’nyny Olomasin’ ny Andro Farany]] dia tsy mandray ny Boky voalohan’nyvoalohan’ Henokany Henôka ho isan’nyisan’ ny boky kanonikakanônika mahazatra, na dia heveriny fa ny fizaràna voalohany indrindra dia vokatry ny [[Tsindrimandry (fivavahana)|tsindrimandri]]<nowiki/>n’ Andriamanitra. Ahitana fizaràna izay heveriny fa mirakitra sombin-dahatsoratra avy amin’nyamin’ Bokin’iny Bokin’ i HenokaHenôka izay voasoratra voalohany ilay atao hoe ''Bokin’iBokin’ i Mosesy'' ao amin’nyamin’ kanonan’nyny Olomasin’nykanônan’ ny Olomasin’ ny Andro Farany. Misy ifanahafany amin’nyamin’ ny Boky voalohan’ivoalohan’ Henokai Henôka sy ny lahatsoratra hafa atao hoe nosoratan’inosoratan’ Henokai Henôka (ny 2 Henoka2Henoka sy ny 3 Henoka3Henoka) ary ny ''Bokin’nyBokin’ ny Olona goavanaGoavana'' io fizarànan’nyfizarànan’ ny ''Bokin’iBokin’ i Mosesy'' io. Mahakasika fitantaran-javatra sy lohahevitra ary anaran' olona izany fitovizana izany. Heverin’nyHeverin’ Olomasin’nyny Olomasin’ ny Andro Farany ho mirakitra ampahan’nyampahan’ “zavany "zava-miafina sy ny fampianarana ary ny fahitan’ifahitan’ Henoka”i Henôka" ny ampahany natokana ho an’ian’ Henokai Henôka ao amin’nyamin’ ny ''Bokin’iBokin’ i Mosesy'', na dia tsy hita ao ny Bokin’iBokin’ i HenokaHenôka manontolo.

== Jereo koa: ==

* [[Boky faharoan'i Henoka|Boky faharoan' i Henôka]]

* [[Boky fahatelon'i Henoka|Boky fahatelon' i Henôka]]

* [[Boky amin'ny anaran'i Henoka|Boky amin' ny anaran' i Henôka]]

* [[HenokaHenôka]]