Kianjan’ ny 13 Mey
eo amin'ny firenena Malagasy sy ny tantaran'ny Politika dia manan tantara lehibe ny kianjan'ny 13Mey, angamba nanomboka ny taona 1972 izany ka mandra-ka ankehitriny
Tonga eo amin’ny kihon-dàlana indray ny Firenena sy ny Vahoaka malagasy amin’izao fotoana izao. Raha iverenana kely ny tantara dia tamin’ny volana mey taona 1972 no nisy fihetseham-bahoaka voalohany, izay nentina nanoherana ny fanjanahantany tamin’ny endriny vaovao. Teo amin’ny Kianjan’ny 13 Mey no nisehon’ny tantara rehefa nalefa sesitany tany Nosilava ireo mpianatra teny amin’ny Oniversite nitarika ny tolona. Nisy koa ny martiora voalohany tany Ambositra. Nitohy teo anoloan’ny Lapan’ny Tanàna ny fitifirana sy ny fitorahana grenady tamin’ireo mpianatra nitokona teo. Maro ny maty sy naratra.
Nikabary ny filohan’ny Repoblika I ka nampitandrina ny ray aman-dreny tamin’ny fitenenana hoe:”Tsak…tsak, zato… arivo…” niafara tamin’ny fandorana ny Lapan’ny Tanàna moa izany satria avy teny amboniny no nitifitra ny FRS (Force Républicaine de Sécurité). Ny Alatsinainy 15 Mey dia nirohotra niakatra teny Andohalo ny vahoaka tsy hay notohaina intsony satria teny Andafiavaratra no nisy ny foiben’ny governemanta. Rehefa teo Andohalo dia teo ny Jeneraly Andriamahazo nitafa tamin’ny vahoaka izay nitaky ny fialan’ny Filohan’ny Repoblika I ary nangataka azy hitarika ny fitondram-panjakana. Tsy nanaiky izany izy satria mbola misy zoky ray aman-dreny tokony hipetraka tamin’izany toerana izany dia ny Jeneraly Ramanantsoa Gabriel. Hetsi-bahoaka iray andro dia nampiongana ny fitondrana.
Tsy dia nisy nahalala ny tena antony nametrahan’ny Jeneraly Ramanantsoa Gabriel fialàna saingy tsikaritra tamin’ny kabariny fa disadisa ara-politika teo anivon’ny governemanta no niteraka izany. Azo lazaina kosa anefa fa niaina ara-dalàna ny Malagasy satria nanana fahefa-mividy ambony ka tsy nisy nahantra teto amin’ny Firenena.
Ny namonoana ny Kolonely Ratsimandrava Richard no kihon-dàlana iray nizorana tamin’ny azo lazaina fa làlan’ny fitsitokotokoana sy ny fampisongadinana ny fisian’ny foko izay azo lazaina fa nibahan-toerana teo amin’ny sehatra rehetra. Iaraha-mahatadidy ny fandroahana Merina tany Toamasina ny taona 1975 ihany. Efa nanomboka nikoroso fahana ny fiainam-bahoaka satria tamin’izany fotoana izany no nisy ny « tsaky pop » ka ireo vahoaka sahirana no notsinjovina tamin’izany. Hetsi-bahoaka ihany koa no nampirodana ny Repoblika II ary nisy aina nafoy ihany koa tamin’ny diabe nankeny Iavoloha ny 10 Aogositra 1991. Naongan’ny depiote ny filohan’ny Repoblika III-1 satria nanana izany fahefana izany izy ireo tamin’izany. Niroso tamin’ny fifidianana izay làlana tsy maintsy nizorana ka tafaverina teo amin’ny fitondrana indray ny filohan’ny Repoblika II, Ratsiraka Didier.
Niteraka hetsi-bahoaka kosa ny vokatry ny fifidianana ny taona 2001 satria niaro ny safidiny ny olom-pirenena ka nifarana teo ny Repoblika III-2. Na dia nisy aza ny « hetsi-bahoaka » nitaky ny fialan’ny filoham-pirenena tamin’ny Repoblika III-3, Ravalomanana Marc, dia ny tafika mihitsy no nanao ny fanonganam-panjakana ny 17 Martsa 2009. Tsy vitan’izay fa nitohy ny fitakiana ny famerenana ny ara-dalàna nataon’ny mpomba an-dRavalomnana Marc nandritra ny dimy taona satria tsy nifarana izany raha tsy tafaverina teto an-tanindrazana izy ny volana Oktobra 2014. Fifidianana no namarana ny tetezamita ka lany ho filohan’ny Repoblika IV Rajaonarimampianina Hery. Niainan’ny Malagasy nandritra ny efatra taona nitondrany izao loza amin’atambo tsy fahita hatramin’izay. Tsy ilaina tanisaina izany kanefa kosa dia tsy nitsahatra ny nanilika izany tamin’ireo mpitondra rehetra teo nanomboka tamin’ny Repoblika I izy.
Tsy mahatsiaro tena ho tomponandraikitra voalohany amin’izao gaboraraka sy fahantrana ary kolikoly mahazo laka eto amin’ny Firenena izao ny filohan’ny Repoblika IV. Eo anivon’ny ambaratongam-pitantanana any amin’ny rafitra ara-panjakana rehetra no ahitana izany. Efa ho tapitra ny fe-potoana hitondran-dRajaonarimampianina Hery ka hiroso amin’ny fifidianana indray ny Malagasy. Pitikafo nampipoaka ny vanja ny lalàna fehizoro momba ny fifidianana nolanian’ny depiote izay nilàna fivoriana tsy ara-potoana efatra. Tsy vao izao no nisy fanambazana vola ny depiote amin’ny fandaniana lalàna amin’izao Repoblika IV izao. Efa ela nitoratorahana loatra ka nahavoa mason’angatra ny farany. Tsy sarotra ho an’ireo depiote nitsipaka izany lalàna izany ny nanentana ny vahoaka efa difotry ny fahantrana sy mizaka ny tseran’ny aina eo amin’ny vesatry ny fiakaran’ny vidin’ny kojakoja ilaina andavanandro. Rehefa nisy ny rà latsaka dia nahatsiaro tena ireo mpanome baiko ny mpitandro ny filaminana nitifitra fa tsy hamerina izany intsony fa hiaro ny vahoaka sy ny fananany sisa no andraikitr’ireo zandary sy miaramila ary polisy. Tsy hanaiky hatao fitaovana politika intsony koa, hono, izy ireo. Mitaky ny fialan’ny filohan’ny Repoblika IV koa ireo depiote izay tohanan’ny vahoaka marobe sy fikambanana maro samy hafa.
Na eo aza anefa izany dia tsapa amin’ny kabary nataony fa toa mbola manana ny hery sy ny fahefana Rajaonarimampianina Hery ka tsy miezaka manetry tena fa tsara antoka manana ny vonona sady mbola mahita ny lanitra manga sy tsy takonan-drahona. Indray mipi-maso sy tsy hampoizina anefa dia tonga ny ranon-trambo izay tsy azo ivalozana intsony.