Fivavahana darmika

Ny fianakaviam-pivavahana darmika, izay atao hoe fivavahana indiana koa, dia ahitana ny fivavahana teraka tao amin' ny Zana-Kôntinenta Indiana, dia ny hindoisma, ny bodisma, ny jainisma ary ny sikisma mbamin' ny firehana ara-pivavahana nipoitra avy amin' izy ireo, izay manorina ny teôlôjia sy ny filôzôfiany amin' ny atao hoe dharma, teny sanskrita mahafaoka ny hevitry ny hoe "lalàna", "toromarika", "adidy", ary indrindra amin' ny heviny ara-panahy momba ny lalànan' ny voajanahary sy ny zavamisy.

Misy vokany amin' ny fiainan' ny vahoaka ao amin' ny Zana-Kôntinenta Indiana, ao Azia Atsinanana ary ao Azia Atsimo-Atsinanana ny fivavahana darmika. Tsy dia hita ireo fivavahana ireo any ivelan' ireo faritra ireo. Mifandray amin' izy samy izy koa ireo fivavahana ireo.

Ny dharma

Zava-dehibe ao amin' ny fivavahana sy filôzôfia indiana ny dharma. Arakaraka ny zavatra resahina sy ny manodidia izany dia miova ny hevitr' io teny io, izay avy amin' ny hevitra fototra ao amin' ny fototeny sanskrita hoe dhṛ, izay midika hoe "mitondra" na "manohana":

lalàna voajanahary, lalàna ara-pitsarana, fenitra, fomba amam-panao na adidy;
fiziana, toetra mampiavaka, fahamarinan' ny zavatra lazaina, zava-misy;
tsara, fahitsiana, fahamarinan' ny fitsarana, valy sahaza;
fampianarana, foto-pampianarana, fivavahana;
zavatra tsapa, zavatra, zavatra tsapan' ny saina.

Amin' ny ankapobeny dia manondro ny fitambaran' ny fenitra sy ny lalàna ny teny hoe dharma, ka mihatra izany na amin' ny lafiny ara-piarahamonina na ara-pôlitika na amin' ny fianakaviana na amin' ny isam-batan' olona, na manerana izao rehetra izao.

Ny hindoisma

Mari-pamantaran' ny hindoisma

Fivavahana sy filôzôfia ary fomba fiainana nipoitra ao amin'ny Zana-Kôntinenta Indiana ny hindoisma, izay anisan' ny fivavahana tranainy indrindra eran' izao tontolo mbola misy manaraka, mino ny fahefan' ireo boky atao hoe Veda izay nambara tamin' ny olombelona tamin' ny alalan' ilay andriamanitra mpamorona atao hoe Brahmâ. Mampiavaka ny hindoisma ny fanambarany karazana finoana sy fanao avy amin' ny fivavahana samihafa (sinkretisma). Manakaiky ny animisma ny hindoisma. Tsy manana mpanorina sy tsy misy andrim-pitantanana voalamina amin' ny fomba ranoray ny hindoisma satria ny mpampianatra ny finoana, atao hoe Brahmana, dia samy manana ny fikambanam-pampianaram-pinoana misy azy.

Ny bokin' ny hindoisma: ny Veda

Ny ankamaroan' ny Hindoa dia mino ny fahefan' ireo boky atao hoe Veda izay ekeny fa nambara tamin' ny olombelona "tsy araka ny fomban' olombelona" (apauruṣeya) tamin' ny alalan' ilay andriamanitra mpamorona atao hoe Brahmā (na Brahmâ) araka ny fandrenesan' ireo Rishi (izany hoe "mpahita"). Tsy fantatra ny nanoratra ireo Veda ireo ary ny sasany dia anganongano no ahafantarana azy tahaka an' i Vyāsa.

Faritra eto an-tany misy Hindoa

Ao amin' ny Zana-Kôntinenta Indiana no tena betsaka mpanaraka ny hindoisma nefa ahitana azy koa ny toerana ivelan' i India izay misy Indiana mpifindra monina toa an' i Afrika Atsinanana sy Atsimo, i Azia Atsimo-Atsinanana, ny vondronosy Antilia ary i Angletera. Ny hindoisma no laharana fahatelo amin' ny fivavahana be mpanaraka indrindra aorian' ny kristianisma sy ny silamo. Tamin' ny taona 2015 dia niisa 1 100 tapitrisa ny mpivavaka manaraka ny hindoisma ao amin' ny firenena 85.

Hindoisma: fivavahana sy filôzôfia

Raha hatao hoe "fivavahana" fotsiny ny hindoisma dia tsy tokony hampitovina amin' ny andraisan' ny kristianisma na ny jodaisma ny hoe "fivavahana" izy satria hafa ny fandaminana hita ao na hatramin' ny ivon' ny fampianaram-pinoany aza. Fitambaran-kevitra filôzôfika nolovaina hatrany alohan' ny nahafantarana ny tantara indiana ny hindoisma. Avy tamina lovantsofina tranainy dia tranainy ny fampiaharana ny hindoisma amin' ny fiainana, manakaiky ny atao hoe animisma. Mampiavaka ny hindoisma ny toetrany izay ahitana fanambarana karazana finoana sy fanao avy amin'ny fivavahana samihafa (sinkretisma).

Jainisma

Mari-pamantaran' ny jainisma

Ny jainisma na darma jaina dia fivavahana izay mampianatra fa mitovy ny tanjon' ny fiainana ho an' ny hindoisma sy ny bodisma ary ny sikisma. Ny mpanaraka io fivavahana io dia tokony hanao tanjona ny fahatratrarana ny fihazavana izay mitarika amin' ny fitsaharan' ny fifindran' ny fanahin' ny zavamananaina iray amin' ny zavamananaina iray hafa (samsara), atao hoe môska na nirvana. Mandala ny fisainanana tsy misy herisetra (ahimsa) ny jainisma. Amin' ny jainisma dia mifampiankina ny fiainana rehetra ka tokony hifanampy. Fanao ao amin' ny jainisma ny fandinihan-tena sy ny fifadian-kanina.

Bodisma

Mari-pamantara na ny bodisma

Ny bodisma dia fivavahana sady filôzôfia izay nipoitra avy tao India tamin' ny taonjato faha-5 tal. J.K. noho ny fifohazana ara-panahin' i Siddhartha Gautama sy ny fielezan' ny fampianarany.

Bodisma: fivavahana sy filôzôfia

Sady fivavahana no filôzôfia ny bodisma ka mampianatra ny olona hanapitra ny fijaliany amin' ny alalan' ny fanesorana ny fankahalana, ny tsy fahalalana ary ny fitiavam-bola tafahoatra. Rehefa manao zava-dratsy ny olona dia hitarika voka-dratsy ho azy izany. Rehefa manao zavatra tsara ny olona dia hitarika voka-tsoa ho azy izany.

Fitambarana fanao misandrahaka ny bodisma ka hita ao ny fandinihan-tena, ny vavaka, ny fanatitra, ny fitandremana ara-pitondrantena, ny hevitra ara-psikôlôjia sy ara-pilôzôfia; ny fampianarana momba ny fahaterahan' izao rehetra izao sy ny fiheverana momba izany, ka ny fomba fijerin' ny "voafoha" (bodhi) no entina manakatra izany rehetra izany.

Faritra misy azy eto an-tany

Tamin' ny taona 2018 dia niisa 623 tapitrisa ny Bodista maneran-tany, izay mametraka io fivavahana io ho laharana fahefatra aorian' ny kristianisma sy ny finoana silamo ary ny hindoisma. Nisy fihemorana ny isan' ny mpanaraka azy tamin' ny taonjato faha-20 noho ny fanenjehan' ny fitondram-panjakana kômonista azy tao Sina sy tao Indôsina.

Tsy misy andriamanitra mpamorona

Tsy itoviany amin' ny an' ny fivavahana hafa ny fampianaran' ny bodisma mikasika ny andriamanitra sy ny fomban' andriamanitra: azo heverina ho fivavahana tsy manana andriamanitra mpamorona ny bodisma; satria tsy misy firesahana momba izany ao amin' ny ankamaroan' ny sampan' ny bodisma, ny fitsaohana sy ny fanompoam-pivavahana amin' ny Bodà amin' ny maha bhagavat azy dia mandray anjara lehibe ao amin' ny teravada sy ao amin' ny mahaiana, izay manao an' i Bodà ho Bodhi ("voafoha") manana ny vatam-pisehoana telo sosona atao hoe trikāya.

Sikisma

Mari-pamantaran' ny sikisma

Fivavahana mônôteista naorin' i Gurû Nanak tao amin' ny tapany avaratr' i India tamin' ny taonjato faha-15 ny sikisma. Ny mpino sika dia mino ny fisian' ny Andriamanitra tokana faratampony tsy manam-petra, mandrakizay, mpamorona, anton' ny anton-javatra rehetra, tsy manam-pahavalo, tsy misy fankahalana, izay sady ato amin' izao tontolo izao no ao ivelany sy mihoatra azy (mihoa-draha). Atao hoe Goró Faratampony izany Andriamanitra izany. Tsy manohitra ny fivavahana kristiana na silamo na hindo ny sikisma fa mihevitra azy ireo ho fomba samy ahafahana mivavaka amin' Andriamanitra.

Fivavahana indiana hafa

Meivazy

Fivavahana mônôteista mampifangaro singa maro avy amin' ny fivavahana samihafa, izay manana ny fobeny ao Tamil Nadu any India, ny meivazy. Mikatsaka ny hampiely ny tena tanjon' ny fivavahana isanisany nipoitra eto an-tany io fivavahana io, mitory ny maha iray ny fivavahana rehetra. I Meivazhi Salai Aandavargal, izay heverin' ny mpivavaka aliny ho fahatongavan' Andriamanitra ho nofo farany indrindra izay nandrasan' ny fivavahana rehetra, no mpanorina azy. Nanatanteraka ny fampikambanana sarangam-poko samihafa tsy anavahana finoana na volon-koditra na fivavahana izany fivavahana izany. Ny hany zavatra takiana mba haha mpanaraka ny fivavahana meivazy dia ny finoana an' Andriamanitra. Voarara ny fifohana paraky, ny fisotroana toaka, ny filokana, ny halatra. Mihinana zavamaniry fa tsy hena ny mpino meivazy.

Sarnaisma

Ny sarnaisma dia fivavahana amin' ireo zohy masina (sarna) ao amin' ny fanao ifandovana ao amin' ny faritry ny Lembalemban' i Chota Nagpur ao amin' ny fanjakan' i Jharkhand sy ny an' i Bihar sy ny an' i Assam ary ny an' i Chhattisgarh. Tao amin' ny foko Baiga, Ho, Kurukh, Munda ary Santal ny mpanaraka izany fivavahana izany voalohany. Araka ny finoan' ny mpanaraka ity fivavahana ity dia misy Gram deoti na Grāmadevatā ("andriamanitry ny tanàna ambanivohitra") ny ao amin' ireo Sarna ("zohy") ireo, ka ao ny mpino no manolotra sorona indroa isan-taona.

Taona vitsy lasa izay no nisy fikambanana ara-poko sy fikambanan' ny foko Kudumi Mahato izay nangataka fehezan-dalàna ho an' ny Sarna, izay azy manokana fa tsy itambarany amin' ny hindoisma, satria mino izy ireo fa mivavaka amin' ny zavaboary.